ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحلیلی نخستین مصراع شاهنامه در مطابقت با باورهای فلسفی باستان و حکمت خسروانی
شاهنامة فردوسی روحی یکتاپرستانه دارد و سطوح دینی، آیینی و اساطیری مؤثر در ژرفساخت روایی آن در طول تاریخ دچار «اسطوره زدایی» شده است، اما با شیوههای تحلیلی میتوان بازماندههای بسیاری از باورهای کهن را هم در سطوح نمادین روایات و هم در زبان و تعابیر و تصاویر فردوسی باز جست. یکی از مهمترین بخشهای شاهنامه که نشانههای یک بنیادشناسی الهی را در آن میتوان یافت، «خردنامة» دیباچة کتاب و معروفترین عبارت آن، یعنی مصراع نخست آن («به نام خداوند جان و خرد») است. در این جستار، با استفاده از رهیافتهای زبانی و معنایی و به یاری استدلالهای ریشهشناختی و تفسیر فلسفی، این موضوع بررسی شده است که این مصراع- علاوه بر نمایش باورهای کهن حکمت مشایی که «عقل» و «نفس» کلّی را دو مولود آغازین «احد» میداند- میتواند تفسیری دیگر از هویت فلسفی خدای یگانه در حکمت خسروانی را که «جانبخشی» و «خردبخشی» دو شاخصة اصلی معرفتشناسی الهی آن را تشکیل داده است، نمادینه کرده باشد.
https://jls.um.ac.ir/article_32831_f7267285bc2018a36b477a5cdd3d7961.pdf
2013-07-23
1
26
10.22067/jls.v46i1.24022
شاهنامة فردوسی
جان/ نفس، خرد/ عقل
اهورامزدا
حکمت خسروانی
فرزاد
قائمی
farzadghaemi@gmail.com
1
فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی ساختار درهفت خان رستم: نقدی بر کهن الگوی سفر قهرمان
در سال 1949، جوزف کمبل (1987-1904) اسطورهشناس امریکایی، در کتاب قهرمان هزار چهره دیدگاه خود را دربارۀ اسطورۀ یگانه طرح میکند: قهرمان به زندگی روزمره و روزمرگی زندگی پشت میکند؛ سفری مخاطرهآمیز را به جان پذیرا میشود؛ به مقابله با موجودات متخاصم و نیروهای بازدارنده میپردازد؛ بر آنها فایق میآید و سرانجام در بازگشت، فضل و برکتی را که رهآورد این سفر خطیر است، به یارانش ارزانی میدارد. در این الگو، کمبل به شیوۀ رایج ساختارگرایان، در پی ارائۀ نمایهای بنیادین برای کهنالگوی سفر قهرمان است. به همین منظور، شواهد متعددی را از داستانهای اقوام و ملل مختلف فراهم میآورد و طرحی جامع را در این زمینه پیشنهاد میکند. در مطالعۀ حاضر، رابطۀ بین دو حوزۀ معیّن در نقد کهنالگویی – تصاویر ازلی و کهنالگوی سفر قهرمان - در روایت داستان هفتخان رستم از شاهنامۀ فردوسی بررسی شده و در پایان مزایا و کاستیهای این الگو نقد شده است.
https://jls.um.ac.ir/article_32844_bbd0b5014575656c328267480023bd33.pdf
2013-07-23
27
56
10.22067/jls.v46i1.13044
نقد اسطورهای
اسطورۀ یگانه
کهنالگو
شاهنامۀ فردوسی
هفتخان رستم
محمود رضا
قربان صباغ
mrgsabbagh@yahoo.com
1
دانشگاه فردوسی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ارزیابی جایگاه مغولان و ایرانیان در شهنشاهنامة احمد تبریزی (بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و بررسی فنون زبانی و بلاغی)
منظومة حماسی – تاریخی شهنشاه نامه، یکی از تاریخهای عمومی مغولان است. احمد تبریزی منظومة خود را در اواخر عصر حکومتی ایلخانان دوران مغول بر ایران سروده و به همین علت معمولاً از نقد آشکار چنگیزخانیان و مغولان سر باز زده و حتی در ظاهر، تصویری مثبت از آنها ارائه دادهاست؛ اما او در لایهها ی درونی تاریخسرودههایش، دلبستگی خود به ایران و ایرانیان را بروز داده است و کوشیده تا به شکلی پنهان و با به کارگیری هدفمند ابزارهای زبانی و بلاغی، تصویری نقادانه از چنگیزخانیان و مغولان به دست دهد و در مقابل، ایرانیان و برخی شخصیتهای نمادین آنها از جمله سلطان جلالالدین خوارزمشاه را با چهره ای مثبت و ستوده نشان دهد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی و بررسی فنون مختلف زبانی و بلاغی از جمله چگونگی انتخاب واژگان، تشبیهات و استعاره ها، استناد به گفتمان های مسلط و مقبول مانند تشبیه به شخصیت های شاهنامة فردوسی، ارتباط دادن با مذهب، مدح و نکوهش از زبان دیگران و توصیف مبالغه آمیز و معنادار نبردها در دو جبهة مغولان و ایرانیان، مفاهیم و منظورهای نهفته در لایه های پنهان ابیات شهنشاهنامه و تعلق خاطر تبریزی به سرزمین و هویت ایرانی نشان داده شده است.
https://jls.um.ac.ir/article_32870_d9ad32e2f874c121b9948c34a569506f.pdf
2013-07-23
57
84
10.22067/jls.v46i1.13096
تحلیل گفتمان انتقادی، شهنشاه نامه
احمد تبریزی
شاهنامة فردوسی
مغولان
ایرانیان
مهشید
گوهری کاخکی
mahshidgohari@yahoo.com
1
ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
جواد
عباسی
abbasiiran@yahoo.com
2
گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمد جواد
مهدوی
mahdavijavad@yahoo.com
3
فردوسی مشهد
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل رمان نفرین زمین بر اساس الگوهای تبیین در علوم اجتماعیِ لیتل
رمان نفرین زمین بیش از این که یک اثر هنری باشد، سندی اجتماعی است. آلاحمد در این اثر ارزشمند کوشیده تا تحلیلی اجتماعی از عصر خود ارائه کند و نسبت به وقوع تجدد که از دیدگاه او آفتهایی بنیانکَن در پی دارد، اخطار دهد. بدین جهت این اثر پختهترین اثر داستانی و گلچین افکار اجتماعی او و متضمن یک تئوری اجتماعی است. در این نوشته تئوریِ منعکس شده در رمان نفرین زمین را با مدلهای معروف تبیین1 در علوم اجتماعی تطبیق میدهیم تا هم ارزش اجتماعی و تاریخی نفرین زمین و هم جایگاه بینش اجتماعی این روشنفکر مطرح و صاحبقلم که آثارش هنوز هم خواننده و طرفدار دارند، در عرصة نظریهپردازی اجتماعی بیش از پیش روشن شود. دریافت پایانی ما در این پژوهش آن است که تئوری آلاحمد فقط با یک مدل قابل تبیین نیست، بلکه برای تبیین آن باید از چند مدل استفاده کرد. علاوه بر این تمام نظریات او صائب و قابل دفاع نیستند و برخی با ضعفهای اساسی مواجهند.
https://jls.um.ac.ir/article_32891_980ede9ab462eb2965e5d51d0acf5306.pdf
2013-07-23
85
104
10.22067/jls.v46i1.24024
نفرین زمین
جلال آلاحمد
روشنفکر
تئوری، تبیین
ابراهیم
رنجبر
ranjbar@uma.ac.ir
1
محقق اردبیلی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی نشانه ـ معنا شناسی گفتمان در شعر «پی دارو چوپان» نیما یوشیج
مطالعۀ نشانه در گذر از رویکرد ساختارگرایی سوسوری و سپس نظام گفتمان روایی گریماسی وارد حوزۀ جدیدی شد که نشانه- معنا شناسی گفتمانی نامیده میشود. در حالی که جریان اول مبتنی بر رابطۀ تقابلی صرف میان قطبهای معنایی از پیش تعیینشده و جریان دوم برنامهگرا و بر مبنای تغییر از وضعیت اولیه به ثانویه بود، این رویکرد نو با تأثیرپذیری از دادههای مربوط به علم پدیدارشناسی و بهکارگیری دیدگاه هستیمدار، دریچهای بدیع در مطالعات زبانشناسی و نشانهشناسی میگشاید. در این رویکرد، فرآیند تولید معنا با شرایط حسی- ادراکی پیوند خورده و نشانهها همراه با معنا، به گونههایی سیال، پویا، متکثر و چند بعدی تبدیل میشوند. پژوهش حاضر در نظر دارد ضمن مطالعۀ فرآیند گفتمانی شعر «پی دارو چوپان» نیما در ابعاد حسی- ادراکی، عاطفی و زیباییشناختی، چگونگی تولید جریان سیال معنا و عناصر اصلی و دخیل در آن را بررسی کند. این مقاله همچنین در پی نشان دادن این موضوع است که تکثر روایی و تکثر ارزشی در شعر نیما چگونه باعث ایجاد فضای تنشی و سیالیت گفتمان میشود و نیز این فضای تنشی به چه شکلی جریان حسی- ادراکی، عاطفی و زیباییشناختی را ایجاد و هدایت میکند.
https://jls.um.ac.ir/article_32901_cad7ff59443a3558d962c82c083a2488.pdf
2013-07-23
105
124
10.22067/jls.v46i1.24023
نشانه- معناشناسی
گفتمان
«پی دارو چوپان»
نیما یوشیج
بعد حسی- ادراکی
بعد عاطفی
بعد زیباییشناختی
اکرم
آیتی
akram-ayati@yahoo.com
1
دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نشانههای کیهانی در شعر و نقاشی سهراب سپهری
نشانهها در ادبیات بیشتر به صورت نمادین و بر اساس جنبههای قراردادی خود شکل میگیرند. شعرها و نقاشیهای سهراب سپهری، شاعر و نقاش توانای معاصر نیز آکنده از نشانههایی است که با رمزگشایی آنها ملموس تر و قابل فهم تر میشود. خاستگاه نشانههای سهراب اغلب طبیعت و همچنین عرفان بودایی و هندی بوده است. وی با نوعی کشف و شهود عرفانی و استتیک افلاطونی به «همه خدایی» و «همه جا خدایی» رسیده است. بخش قابل توجهی از نشانههای کیهانی در آثار سهراب، نشاندهندۀ نور ازلی و تجلی ذاتی هستند به گونهای که شاعر را به سمت حقیقت هستی رهنمون میشوند. از آنجا که پژوهش نشانه شناختی می تواند به کشف لایههای معنایی شعرها و نقاشیهای سهراب منجر شود و خواننده را به سپهر نشانه ای او نزدیک کند، در این مقاله کوشیده ایم پاره ای از مهمترین نشانههای کیهانی را در شعر و نقاشی سهراب سپهری با دیدگاهی نشانه شناسانه و مبتنی بر هر دو مکتب سوسوری و پیرسی تحلیل کنیم و تا حدّ امکان از مفاهیم و دلالت های ضمنی آنها پرده برگیریم.
https://jls.um.ac.ir/article_32920_91a0b2b8e7254f8b8fc609f3331f850f.pdf
2013-07-23
125
158
10.22067/jls.v46i1.15010
نشانه شناسی
نشانههای کیهانی
سهراب سپهری
شعر و نقاشی
سعید
زهره وند
zohrevand46z@gmail.com
1
دانشگاه لرستان
LEAD_AUTHOR
مرضیه
مسعودی
2
دانشگاه لرستان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
فهرست مقالات چاپ شده در مجلّۀادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد(شمارههای 1 تا 179)
فهرست مقالات چاپ شده در مجلّۀادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد(شمارههای 1 تا 179)
https://jls.um.ac.ir/article_32929_d93a93f7fcfc004a65c124575ccbfe87.pdf
2013-07-23
159
256
10.22067/jls.v46i1.24025
سید محمد علی
موسوی
jll@ferdowsi.im.ac.ir
1
فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR