دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
بررسی تأثیر شاهنامه در امثال فارسی بر پایۀ امثالوحکم دهخدا*
1
28
FA
عباس
واعظ زاده
0000-0001-7314-2366
فردوسی مشهد
a.waez62@gmail.com
محمد جعفر
یاحقی
فردوسی مشهد
ferdows@ferdowsi.um.ac.ir
10.22067/jls.v46i2.27622
شاهنامة فردوسی به دلیل ویژگیهای منحصر به فردی چون اشتمال بر تاریخ و فرهنگ دیرینه و پرافتخار ایران زمین، توجه همة طبقات مردم ایران از جمله عوام را به خود جلب کرده است. یکی از نمودهای توجه عوام به شاهنامه را میتوان در امثال رایج در بین آنها مشاهده کرد. مصراع ها، ابیات و مضامینی از شاهنامه که به عنوان مَثَل بر سر زبانها افتاده یا مثلهایی که حول داستانها، شخصیتها، سراینده و خود واژة شاهنامه شکل گرفته است، از نفوذ گسترده و عمیق شاهنامه در «حکمت توده» حکایت دارد. هدف این مقاله بررسی نقش و سهم فردوسی و شاهنامه در مثل های فارسی موجود در امثال و حکم دهخدا و کندوکاو در این مثل-هاست. برای این منظور با دو رویکرد اثرمحور و مثل محور به بررسی امثال مأخوذ از شاهنامه پرداخته و این امثال را از لحاظ گونه شناسی و موضوعی مورد بررسی قرار داده ایم. در پایان نیز به بررسی دلایل فراوانی امثال و حکم مأخوذ از شاهنامه و تفکیک مثل ها و ارسال المثل های شاهنامه پرداخته ایم.
شاهنامه,امثال و حکم,مَثَل,گونه های مثلی,موضوعات مثلی
https://jls.um.ac.ir/article_32949.html
https://jls.um.ac.ir/article_32949_f75a89ac310dec3741fa05e63816ef65.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
بررسی پیوند میان جنبههای انسانی و فراطبیعی اژدهای «گندرو» بر مبنای ارتباط این اژدها با اسطوره آب
29
50
FA
جلال الدین
گرگیج
فردوسی
jalal.gorgij@gmail.com
فرزاد
قائمی
فردوسی مشهد
farzadghaemi@gmail.com
10.22067/jls.v46i2.18145
«گندرو» اژدهایی است که گرشاسب، پهلوان معروف ایرانی، او را در جنب دریای فراخکرت میکشد. این اژدها علاوه بر ایفای نقش در اوستا و کتب پهلوی، در کتب دورة اسلامی جنبة انسانی مییابد. گندرو در سنت اساطیری هند جنبة اهورایی دارد و به عنوان یک نیمه خدا مطرح میگردد. تا کنون کاری شایسته در زمینة ایجاد ارتباط بین دو جنبة فراطبیعی و انسانی او، و نیز ارتباط بین گندرو و گندهروای هندی صورت نگرفته است. این جستار کوشش کرده است تا گندرو را به عنوان حیوانی آبی که دارای ما به ازای خارجی است، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و همچنین ضمن ایجاد ارتباط بین دو رویۀ وجودی گندرو، ارتباط رویۀ انسانی این اژدها را با آب و نقش آن را به عنوان توتم گروهی از اقوام باستانی، در تمدن هند و ایرانی، بررسی کند.
گندرو,دریای پیشینه,دریای فراخکرت,قوم گندهروا,آب
https://jls.um.ac.ir/article_32973.html
https://jls.um.ac.ir/article_32973_448667b71da348ae81212a2582f31906.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
روایت دیگری از نبرد رستم با کک کوهزاد
51
72
FA
رضا
غفوری
دانشگاه شیراز
reza_ghafouri1360@yahoo.com
10.22067/jls.v46i2.15042
نبرد رستم با کک کوهزاد، یکی از چند داستان مشهور دوران کودکی رستم است که در آن از دلاوریهای او سخن رفته است. از این داستان، دو روایت منظوم بلند و کوتاه در دست است. روایت بلند آن همان است که در بخش ملحقات شاهنامۀ چاپ کلکته دیده میشود و بارها در ایران به صورت جداگانه و یا در بخش ملحقات شاهنامهها، انتشار یافته که مبنای همۀ این چاپها، همان چاپ کلکته بوده است. امّا روایت کوتاه داستان کک کوهزاد تاکنون پیرایش و تصحیح نشده است. در این مقاله پس از معرّفی روایت کوتاه این داستان که با عنوان «کک کوهزاد نامه» از آن نام میبریم، به بررسی چهرۀ اسطورهای کک کوهزاد میپردازیم. سپس با آوردن شواهدی چند، نشان میدهیم که روایت کوتاه نبرد رستم با کک کوهزاد، از روایت بلند آن کهنتر و متقدّمتر است.
کک کوهزاد,کک کوهزاد نامه,رستم,اژدها,دیو
https://jls.um.ac.ir/article_33009.html
https://jls.um.ac.ir/article_33009_91fb6ef453cfd5efdb769a104056744f.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
قطعیت بالای متن و قاطعیت نویسنده در سبک نامه نگاری غزالی
73
92
FA
مریم
درپر
فردوسی مشهد
dorpar90@gmail.com
10.22067/jls.v46i2.14558
مقولههای نحوی در سبکپژوهی، بهویژه در شاخه هایی که به بررسی رابطة قدرت می پردازند از جمله سبک شناسی انتقادی اهمیت بسیار دارد. در تحقیق حاضر با طرح این پرسش که میزان قطعیت متن و قاطعیت نویسنده در نامه نگاری امام محمد غزالی چگونه است، به تجزیه و تحلیل وجهیت (به طور خاص انواع وجه در مقولة فعل) در سبک نامه نگاری غزالی پرداخته و کارکرد این مؤلفة سبکی را در رابطة بینافردی نویسنده و مخاطب بررسی نموده ایم. فرض تحقیق این است که در نامه نگاری او متن از قطعیت بالایی برخوردار است و نویسنده به صاحبان قدرت از موضع اقتدار نامه نوشته است. این پژوهش به روش توصیف آماری انجام شده و نتایج تحقیق نشان می دهد که درصد بالای وجه شناختی در کنار درصد بالای وجه امری مجموعاً تقویت کنندة موضع اقتدار نویسنده در مقابل نهاد قدرت است. قطعیت بالای متن در نامه نگاری غزالی در حالی که متأثر از موقعیت غزّالی به عنوان عالم صاحب نام دینی و فقیه بزرگ شافعی است، بر افزایش اقتدار او نیز تأثیرگذار است. علاوه بر تأیید فرضیة پژوهش، نتیجة دیگر تحقیق این است که در بافت علوم دینی، نحو محافظه کار برجسته است. هدف پژوهش این است که بررسی ویژگی های سبکی در درون بافت موقعیتی متن و پرداختن به نقش یا کارکرد مؤلفه های سبکی را نشان دهد.
سبک شناسی,انواع وجه,نامه های غزالی
https://jls.um.ac.ir/article_33038.html
https://jls.um.ac.ir/article_33038_aecbdacdd751128f38a60220494656a2.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
بحران هویت شخصیتها در رمان «ویران میآیی» (تحلیل روایی و گفتمانی متن)
93
120
FA
نجمه
حسینی سروری
دانشگاه شهید باهنر کرمان
hosseini.sarvari@gmail.com
10.22067/jls.v46i2.13548
نوشتۀ حاضر به تحلیل رمان «ویران میآیی» نوشتۀ حسین سناپور میپردازد. قرائت ساختارگرایانۀ متن، نمونهای خصیصهنما از یک تحلیل ساختارگرایانۀ متون ادبی و مبتنی بر ایدۀ «تودوروف» دربارۀ دستور روایت است. این بررسی نشان میدهد که میتوان تمامی کنشها را در روایت داستان «ویران میآیی»، به دو گزارۀ جستوجوکردن و نیافتن فروکاست. سپس با تکیه بر مفهوم مفصلبندی در رویکرد پساساختگرای تحلیل متن «لاکلو و موف»، نشان میدهد که شخصیتهای اصلی داستان در جستوجوی روایتی جدید از هویت خود هستند که از طریق گفتمان غالب خانواده و حول محور گرهگاه جنسیت شکل گرفته است، اما ناتوانی شخصیتها در ساماندهی مجدد زنجیرۀ همارزی که حول محور دالهای اصلی مرد/زن شکلمیگیرد، به معنای ناکامی آنها در کسب هویت دیگری است که خواهان آن هستند. این نوشته همچنین نشانمیدهد که مفصلبندی گفتمان متن، کاملاً شبیه به گفتمانهای شکلدهندۀ هویت شخصیتهای داستان است و به مانند آنها و به دقت، هویت مردانه و زنانه را در قالب زنجیرههای همارزی کاملاً مجزا سامان میدهد.
رمان ویران میآیی,الگوی روایتی,نظریۀ روایی تودوروف,پساساختارگرایی,تحلیل گفتمان
https://jls.um.ac.ir/article_33096.html
https://jls.um.ac.ir/article_33096_9a1fbe4bb38ce46b7d76b5ec408b05e5.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
کارکرد استفهام بلاغی در شعر قیصر امین پور
121
144
FA
فاطمه
مقیمی
الزهرا
moghimi2006@gmail.com
مهدی
نیک منش
الزهرا
nikmanesh44@yahoo.com
10.22067/jls.v46i2.27623
یکی از مباحث مهم دانش معانی، بررسی اغراض ثانوی جملات است. جملات پرسشی از انواع جملات انشایی به شمار می روند که صدق و کذب پذیر نیستند. پرسشهای ادبی (استفهام بلاغی) در جمله غالباً بی پاسخاند و برای رسیدن به کارکردهایی بلاغی مانند بیان شگفتی، انکار مطلب، حسرت، آرزو و... به کار میروند. در این پژوهش، ابتدا به بررسی انواع ساخت و بسامد جملات پرسشی در دفترهای شعر «تنفس صبح»، «آینههای ناگهان»، «گلها همه آفتابگردانند» و «دستور زبان عشق» قیصر امینپور پرداختهایم و سپس ضمن دستهبندی اغراض این دسته از جملات، نمونه هایی برای هر کدام ذکر کرده و کارکرد بلاغی آنها را به کمک جدولهای آماری و نمودارهای بسامدی نشان دادهایم. این بررسی افزون بر روند رو به رشد بسامد جملات پرسشی در دو دفتر شعر «گلها همه آفتابگردانند» و «دستور زبان عشق»، از افزونی بسامد غرض «گلایه و سرزنش» نسبت به دیگر اغراض ثانوی استفهام در شعر قیصر خبر میدهد. افزونی جملات پرسشی شاعر میتواند نشان افزونی پرسش های او در مسیر تکامل شخصیت و شکل گیری جهانبینی وی و یا یافتن قدرت تأثیر بیشتری در جملات پرسشی باشد. همچنین افزونی بسامد غرض «گلایه و سرزنش» نیز می تواند بیانگر نارضایتی روحی او از اوضاع جهان و میل او به تحول و کوشش برای رسیدن به جهانی آرمانی به شمار رود.
استفهام بلاغی,بلاغت,قیصر امین پور,معانی ثانوی
https://jls.um.ac.ir/article_33137.html
https://jls.um.ac.ir/article_33137_fec066e492930068b2accdcfef9d6e97.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
معنی بر ره رمز (تأویل و تفسیر اسطوره ها و رویکرد مطهّر بن طاهر مقدسی به اساطیر ایرانی در کتاب آفرینش و تاریخ)
145
168
FA
محمود
حسن آبادی
دانشگاه سیستان و بلوچستان
mahmoud.hassanabadi@yahoo.com
10.22067/jls.v46i2.18501
جستار حاضر در دو بخش تنظیم شده است: بخش نخست نگاهی مختصر به تاریخ تأویل و تفسیر اساطیر است و بخش دوم، به مسألۀ تأویل و تفسیر اساطیر ایرانی در کتاب آفرینش و تاریخ اثر مطهر بن طاهر مقدسی اختصاص یافته است. با پیدایش علوم و ظهور ادیان تک خدایی، اساطیر رو به زوال رفتند. دانشمندان آنها را دروغ نامیدند و دین ورزان کفر و شرک. نخستین هجوم ها به اساطیر در قالب تأویل آنها صورت گرفت. تأویل اساطیر هم از سوی مخالفان اساطیر به عنوان نخستین مرحله برای نابود کردن آنها و هم از سوی باورمندان به اسطوره ها برای تطبیق دادن آنها با باورهای علمی و نظام های عقیدتی جدید صورت گرفته است. در بخش نخست این جستار، به تأویل، تاریخچه، شیوه ها و اسباب کلّی آن پرداخته شده است. نهضت فرهنگی شعوبیه، با هدف احیای فرهنگ ایرانی در قرن چهارم به اوج خود رسید. از جمله فعالیت های شعوبی گردآوری و تنظیم تاریخ ملّی ایران بود که بعضاً شامل اساطیر، موجودات و کردارهای شگفت بود؛ عده ای از شعوبیه برای جلوگیری از ردّ و انکار آنها از سوی معاندان به تأویل و تفسیر اساطیر و خوارق عادات پرداختند. مقدسی مؤلّف کتاب آفرینش و تاریخ (البدأ و التاریخ) نخستین کسی است که با هدف حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی به شیوه ای خاص دست به تأویل اساطیر برده است. در بخش دوم این جستار، ضمن اشاره به زمینه های فرهنگی و اجتماعی مساعد برای تأویل در قرن چهارم، به بررسی نوع و شیوۀ تأویل-گری های مقدسی از اساطیر ایرانی پرداخته شده است.
تأویل,توجیه,اسطوره,اساطیر ایرانی,مطهّر بن طاهر,آفرینش و تاریخ,شاهنامه,شاهنامۀ ابومنصوری
https://jls.um.ac.ir/article_33158.html
https://jls.um.ac.ir/article_33158_32f78243b8090f98f72acf320877183a.pdf
دانشگاه فردوسی مشهد
جستارهای نوین ادبی
2783-252X
46
2
2013
11
22
انعکاس داستان آفرینش آدم / انسان در برخی از متون ادب عرفانی فارسی (تا قرن نهم)
169
193
FA
محمد جواد
مهدوی
0009-0002-8793-0544
فردوسی مشهد
mahdavy@um.ac.ir
محمد
جاوید صباغیان
فردوسی مشهد
alijavids@yahoo.com
جواد
میزبان
فردوسی مشهد
javad.mizban@gmail.com
10.22067/jls.v46i2.27624
داستان آفرینش آدم/انسان یکی از مهمترین موضوعاتى است که بخشهاى زیادى از آثار دینى و غیر دینى را به خود اختصاص داده است. در این آثار، به مطالبى از این نوع، فراوان برمىخوریم که آدم/انسان چگونه آفریده شد، چرا آفریده شد، چرا بر روى زمین جاى گرفت و در میان دیگر موجودات، چه جایگاهى دارد. هریک از اسطورههاى کهن، آثار آیینى و دینى و آثار ادبى و عرفانى کوشیدهاند به گونهاى به این پرسشها پاسخ دهند. در آثار ادب عرفانى فارسى این نگرش حاکم است که نخستین آفریدۀ انسانى، آدم است و آفرینش او نیز به صورت مستقیم از خاک انجام مىگیرد. در این آثار، دربارۀ چگونگى گردآورى این خاک و سپس آماده کردن آن براى فراهم آوردن گِل قالبِ آدم، فراوان سخن گفته اند و هر یک برداشت خاص خود را ارائه کردهاند که در این نوشتار بدان ها اشاره شده و هریک مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی نهایی آشکار میشود که آثار ادب عرفانی فارسی، ضمن آن که در این زمینه از قرآن تأثیر پذیرفتهاند، بیش از آن - احتمالاً از طریق روایات اسرائیلی که وارد احادیث و متون تفسیری اسلامی شده اند – تحت تأثیر روایت یهودی آفرینش بوده اند.
آفرینش آدم,قرآن,عهد عتیق,متون ادب عرفانی فارسی
https://jls.um.ac.ir/article_33177.html
https://jls.um.ac.ir/article_33177_2ee1bc3ee97ce2a7d820f2602f535978.pdf