TY - JOUR ID - 29872 TI - کلمات فارسی در قدیمی ترین فرهنگ نامة عربی JO - جستارهای نوین ادبی JA - JLS LA - fa SN - AU - زرقانی, سیّد مهدی AD - Y1 - 2010 PY - 2010 VL - 43 IS - 4 SP - 109 EP - 142 DO - 10.22067/jls.v43i4.10191 N2 - کتاب العین خلیل بن احمد فراهیدی، قدیمی ترین فرهنگ نامة عربی است که در اختیار داریم. در مباحث مقدّماتی اشاره کرده ایم که هرچند منابع تاریخی نشان می دهند اثر ابن عبّاس خصلت معجم گونه دارد، امّا اطلاق اصطلاح نخستین معجّم تنها زیبندة کتاب العین است. مقاله با توضیحات فرامتنی دربارة زندگی و اثر خلیل بن احمد آغاز می شود. نیز اشارة کوتاهی کرده ایم به نخستین فرهنگ نامه های عربی تا حدود قرن چهارم. در بخش «منبع شناسی تحقیق» گفته ایم که غیر از اثر خلیل بن احمد، المعرّب جوالیقی، لسان العرب ابن منظور از منابع کلاسیک و الالفاظ الفارسیّة المعرّبة اثر سیّد ادّی شیر، معجم-المعرّبات الفارسیّة نوشتة محمّد التّونجی و المعرّب و الدّخیل فی المعاجم العربیّه نگاشتة نصر علی به عنوان منابع اصلی تحقیق انتخاب شده اند؛ هر کدام به دلیلی. محور تحقیق، کتاب العین است و این که حضور کلمات فارسی در نخستین فرهنگ نامة عربی چگونه است و منابع دیگر فقط در جهت توضیح بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. مقاله شامل پنجاه و دو کلمه و ترکیب فارسی است که در کتاب العین آمده است؛ چه مواردی که مؤلّف به فارسی بودن آن ها اذعان کرده و چه کلمات فارسی که وی به کار برده، امّا به فارسی-بودن آن ها اشاره نکرده است. این مقاله نشان می دهد کلمات فارسی در قرن دوم هجری چندان در میان اعراب متداول بوده که نظر مؤلّف العین را به خود جلب کرده است. کلیدواژه‌ها: زبان فارسی، فرهنگ نامه، معجم، قرن دوم، تاریخ زبان فارسی، کتاب العین. UR - https://jls.um.ac.ir/article_29872.html L1 - https://jls.um.ac.ir/article_29872_f617e27a996490745b58b7544568a1a7.pdf ER -