TY - JOUR ID - 35485 TI - تجربۀ عرفانی در «موقعیّت های مرزی» و بازتاب آن در داستان طوطی و بازرگان JO - جستارهای نوین ادبی JA - JLS LA - fa SN - AU - طاهری, قدرت الله AD - دانشگاه شهید بهشتی Y1 - 2018 PY - 2018 VL - 52 IS - 2 SP - 29 EP - 55 KW - مولانا جلال ‌الدین KW - مثنوی معنوی KW - تجربۀ عرفانی KW - اگزیستانسیالیسم KW - موقعیّت های مرزی KW - استعلای شخصیّتی DO - 10.22067/jls.v0i0.83854 N2 - مثنوی معنوی مولانا، چنانکه از محتوای آن برمی­آید و اطّلاعات تاریخی مربوط به قصد و غرض گویندۀ آن نیز مؤیّد آن است، متنی «تعلیمی» است و هر متن تعلیمی در درجۀ نخست، محصول اطّلاعات، دانش و تراوشات ذهنیِ فرد گوینده و نویسنده و در درجۀ دوم برآمده از «هوشیاری و آگاهیِ پیشینی» مؤلّف است. با وجود این، در مثنوی، همچون غزلیّات شمس که گویندۀ آن بیشتر در سیطرۀ ناهوشیاری و قرار گرفتن در کشف و شهودهای ناب عرفانی است، جلوه­هایی از «تجارب و کشف و شهودهای عرفانی» را می­توان سراغ گرفت؛ به‌عبارت‌دیگر، مولانا در پاره­ای از تمثیلات مثنوی، با خلق موقعیّت­هایی، شخصیّت­ های داستانی خود را در معرض «تجربه ­های عرفانی و کشف و شهود» قرار می ­دهد. موقعیّت ­هایی که این شخصیّت ­ها وارد تجربۀ عرفانی می­شوند، بی­شباهت با «موقعیّت ­های مرزی/حدّی» (Boundary Situation) مدّ نظر فلاسفۀ اگزیستانسیالیست نیست. به نظر فلاسفۀ مذکور، آدمی در موقعیّت ­های خاصّی مستعدّ ایجاد تحوّل بنیادین در وجود خویش و استعلا یافتگی است. این موقعیّت ­ها می­توانند در اثر بحران ­های روحی و روانی، عجز و ناتوانی اساسی، مواجهه با پرسش­ های لاینحل، برخورد با افرادی شگفت، فربه­ شدگی بیش‌ازحد در یک وضعیّت معرفتی و عوامل دیگر به وجود آیند. داستان طوطی و بازرگانِ مثنوی، یکی از تمثیلات پیچیدۀ عرفانی است. در این داستان، یکی از قهرمانان اصلی آن، یعنی بازرگان، بعد از مواجهه با «مرگ تصنّعی» طوطی خود و از دست دادن آن، به‌عنوان بزرگ‌ ترین تعلّق ذهنی خود، در موقعیّت مرزی قرار می­گیرد و همین موقعیّت او را برای ورود به عالم تجارب عرفانی مهیّا می­کند. بازرگان، ضمن از سر گذراندن تجربۀ عرفانی دچار استحالۀ شخصیّتی (تولّد مجدّد) و استعلای شخصیّتی می­شود. در خوانشی دیگر، بازرگانِ این تمثیل، بازنمودِ بخشی از وجودِ مولانا و منعکس­کنندۀ تجارب عرفانی خود اوست که در مواجهه با شمس تبریزی، دچار تحوّل و استعلای شخصیّتی شده است. به این دلیل، در قسمتی از داستان، مولانا (راوی) با شخصیّت داستانی خود (بازرگان) چنان در هم ادغام می­شوند که به نفس واحدی تبدیل می­شوند. UR - https://jls.um.ac.ir/article_35485.html L1 - https://jls.um.ac.ir/article_35485_e7ab44e7733b5649c0fd5a2d1a7b885b.pdf ER -