2024-03-28T16:17:15Z
https://jls.um.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=3900
جستارهای نوین ادبی
جستارهای
1399
53
2
فهمی: تذکرهنویسی گمنام از ماوراءالنهر و نقش وی در تاریخ ادب فارسی
ابراهیم
خدایار
ملا عبدالمطلب خواجه متخلص به فهمی (فوت پس از 1286ق) تذکرهنویس ماوراءالنهری است. دربارۀ این شخصیت اطلاعات بسیار اندک و بعضاً نادرست در منابع کشورهای تاجیکستان و ایران دیده میشود. مسئلۀ اصلی این پژوهش معرفی تذکره و تذکرهنویس، طبقهبندی معیارهای تذکرهنویسی و تحلیل دیدگاههای انتقادی وی در تذکره است. نگارنده برای تبیین این مسئله با استفاده از روش تحلیل محتوا و استناد به دستاوردهای رویکرد ژانری به متن به دنبال یافتن پاسخ برای پرسشهای زیر است: فهمی کیست، تذکرۀ وی دارای چه ویژگیهایی است و مؤلف چه دیدگاههای انتقادی دارد؟ این تذکره چه نقشی در جریان تذکرهنویسی و تاریخ ادب فارسی در ماوراءالنهر ایفا کرده است؟ نتایج تحقیق نشان داد تذکرۀ فهمی تذکرۀ مستقلِ منثور عمومی ناتمام به فارسی است که در سدۀ سیزدهم قمری به فرمان حاجی ملا محمد توقسابه، از سپاهیان وقت بخارا، تألیف شده است. دیدگاههای انتقادی مؤلف را میتوان در ذیل چهار عنوان «تاریخی ـ تحلیلی، اخلاقی، سیاسی ـ اجتماعی، و بلاغی ـ جمال شناسانه» تحلیل کرد. این تذکره بهرغم ناتمام بودن، اطلاعات ذی قیمتی از ادب فارسی و جریانهای فکری و عرفانی دورۀ خود را ثبت کرده است که در روند نگارش تاریخ ادییات فارسی در ماوراءالنهر شایان اهمیت است.
تذکرهنویسی فارسی
تذکرۀ فهمی
خواجه عبدالمطلب فهمی
ماوراءالنهر
2020
06
21
1
22
https://jls.um.ac.ir/article_35700_cd3cc1445383785a161887578ccbeeb4.pdf
جستارهای نوین ادبی
جستارهای
1399
53
2
نشانهای پیشاندیشی و آگاهانه سُرودن در مثنوی معنوی
سوسن
جبری
برخی از سرودن مثنوی در حالت جذبه و ناخودآگاهی سخنگفته و آن را متنی آشفته توصیف کردهاند. زمینه های برخی پیشداوری ها عبارتند از؛ پیش آگاهی از شوریدگی مولانا، آمیختن تداعی معانی و تداعی آزاد، آمیختن تداعی آزاد و شیوۀ جریان سیال ذهن، آمیختن تک گویی درونی و شیوۀ جریان سیال ذهن، نادیدن شکستن مرز واقعیت و خیال در مثنوی، ناخودآگاه و ویژگیهای سوررئالیسم در مثنوی، نارسایی، و دیریابی زبان و همچنین دیرآشنایی مثنوی. نشانه ای پیشاندیشی نیز در سه دسته جای میگیرند: دستۀ نخست؛ ماهیت و شیوۀ سخن در مثنوی؛ از جمله: تعلیمی بودن، سنت مجلس گویی، خلوت پیش از مجلس وعظ، کلیت موضوعات محوری در اندیشۀ صوفیانه، داستان- مقاله بودن مثنوی، شیوۀ استدلال تمثیلی، پردازش گفتگوهای برون داستانی، تقسیم یک اندیشه کلی به اجزای کوچکتر، تکرار، ارجاعات درون متنی، گسست و بازگشت به رشتۀ سخن، هدایت هشیارانۀ جریان سخن، گزینش داستانها. دستۀ دوم؛ پردازش عناصر روایی: بازآفرینی داستانها، عنوانبندی، افشای پیرنگ، تعلیق آفرینی، پردازش گفتگوهای داستانی، استقلال داستانها، پیوستگی درونی پیرنگها، تأخیر روایی، تناسب موضوع و درونمایه، بیان نتیجه گیری، پایانبندی داستانها. دستۀ سوم؛ پیوندهای درونی چون: واژگان کلیدی، جملات کلیدی، ابیات کلیدی، چهارچوب بندی متن، و پیوندهای داستان و متن. همگی این نشانه ها نیازمند پیشاندیشی هستند و بر آگاهانه، اندیشیده، هشیارانه و هدفمند سرودن مثنوی گواهی میدهند.
آگاهانه سرودن
پیشاندیشی
جریان سیال ذهن
جلالالدین محمد بلخی
مثنوی معنوی
2020
06
21
23
47
https://jls.um.ac.ir/article_35728_c4d1949da9a97c8915c85faa2f85e57f.pdf
جستارهای نوین ادبی
جستارهای
1399
53
2
معادل بصری بدیع لفظی در خط نستعلیق با تاکید بر آثار استاد غلامحسین امیرخانی
سمیه
بازی
فرزانه
فرخ فر
یکی از وجوه اشتراک آثار ادبی هنری، به ویژه شعر فارسی و خط نستعلیق، آهنگین بودن آنهاست. گذشته از ساختار زبان فارسی و فرم خط نستعلیق که موزون و لطیف است، شاعران و خوشنویسان از روشهایی برای آهنگینتر کردن آثارشان استفاده میکنند که در ادبیات، موضوع بدیع لفظی است. هدف این پژوهش که به شیوه توصیفی–تحلیلی و با رویکرد تطبیقی انجام شده، نشان دادن شباهتهای این روشها در ادبیات فارسی و خوشنویسیِ خط نستعلیق با وجود شیوه بیانی متفاوت است. مساله این است که معادلهای بصری آرایههای لفظی به چه صورت در خط نستعلیق تجلی مییابند؟ بدین منظور آثار خوشنویسی استاد غلامحسین امیرخانی به دلیل سهولت دسترسی به آثار و همچنین توانایی ایشان در ارائه آثار با کیفیت در قالبهای مختلف، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق مبین آن است که خالقان آثار در دو حوزه متفاوت ادبیات فارسی و خط نستعلیق از روشهای مشابهی برای آهنگینتر کردن اثرشان استفاده میکنند و این شباهت در حدی است که میتوان برای بسیاری از ترفندهای لفظی در ادبیات، معادلی بصری در خط نستعلیق پیدا کرد.
: بدیع لفظی
خط نستعلیق
غلامحسین امیرخانی
2020
06
21
49
67
https://jls.um.ac.ir/article_35737_c3244a7107d092446779c0cc4c907739.pdf
جستارهای نوین ادبی
جستارهای
1399
53
2
مسئلة دیوِ گاوپای و دانای دینیِ مرزباننامه
یعقوب
فولادی
محمّد
بارانی
داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی» از مشهورترین و بحثبرانگیزترین داستانهای مرزبان نامه و داستانی بلند است که تمامِ بابِ چهارم را به خود اختصاص دادهاست. بُنمایة این داستان رنگ و بوی اساطیری دارد و روایتِ آن را میتوان در پیوند با الگوهای روایی-اساطیریِ ایرانی دانست. همین موارد نظرِ پژوهشگران را به خود جلب کرده و باعث شده است نظرهای مختلفی در موردِ داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی» بیان و ارایه شود. در ادامه پس از خلاصة داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی»، نگاهی به نقد و نظراتِ ارایه شده در موردِ این داستان می اندازیم و پس از بررسیِ این نظرات؛ نظرِ خود را با تحلیلی تاریخی-اسطورهای به روشِ کتابخانه ای و اسنادی ارایه میدهیم. نتیجة حاصل از پژوهش نشان میدهد که بُنمایة داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینیِ» مرزبان نامه مناظرة زرتشت و اهریمن است که از اوستا و منابعِ پهلوی گرفته شده و ساختارِ این داستان بر اساسِ کتابِ مینوی خرد پی ریخته شده است.
مرزبان نامه
دیوِگاوپای و دانایِ دینی
متونِ پهلوی
اوستا
زرتشت و اهریمن
2020
06
21
69
84
https://jls.um.ac.ir/article_35744_9433e46f0c35eb051eff2e76cd5d83c1.pdf
جستارهای نوین ادبی
جستارهای
1399
53
2
حدیث بطی بررسی و نقد بیتی از حدیقۀ سنایی
احمد
رضایی
در شروح متون بسیاری از اوقات با توضیحاتی مواجه میشویم که پیوند چندانی با متن ندارد، به نظر میرسد چنین گسستی نتیجۀ بیتوجهی به ساختار کلام است؛ به عبارت دیگر، این گسست ممکن است از تمرکز بر یکی از عناصر متن مانند واژگان، اصطلاحات، صور بلاغی یا اشارات و وانهادن سایر مؤلفهها ناشی شده باشد که نتیجۀ آن غفلت از ساختار متن به عنوان یک کلِ منسجم است.از جمله آثاری که شاید به دلیل اهمیت و تأثیر آن بر متون مختلف، همواره مورد نظر شارحان بوده، حدیقۀ سنایی است. لکن در شروح مختلف حدیقه نیز ابیاتی دیده میشود که یا شرح آنها بدون توجه به ساختار کلیِ متن است یا تقریر و تکرارِ شرح و دریافتِ دیگران بدون تأمل در جوانب آن است.؟پژوهش حاضر به بررسی شرح یکی از ابیات حدیقه پرداخته که در آن شارحان بدون توجه به صدر و ذیل متن یا به تعبیری بدون عنایت به بافت کلام، به تبعیت از شرح و گفتۀ دیگری، گرانیگاه بیت را اشارت به داستانی دانستهاند و بر همین اساس مطالبی را عرضه کردهاند که چندان پذیرفتی نمینماید، درحالیکه به نظر میرسد اشارت بیت به نامِ شخصی خاص است که از جمله راویان حدیث به شمار میرود.
نقد شرح حدیقۀ سنایی حدیث بطی
2020
06
21
86
96
https://jls.um.ac.ir/article_35690_bf4bbc0351883db15f813f981cb87dc4.pdf
جستارهای نوین ادبی
جستارهای
1399
53
2
چهار بیت نویافته از رودکی در فرهنگ عجایب اللّغة : اصیل یا جعل؟
زهرا
نصیری شیراز
سجاد
دهقان
نصر الله
امامی
جستجو در سرچشمه های شعر شاعران پیشگام و بازیابی آنها به دلیل از بین رفتن بخشی از هویت فرهنگی در طول زمان، بسیار حائز اهمیت است. در میان این منابع، فرهنگهای لغت همواره نقش بسزایی در بازیابی اشعار و ابیات پراکندۀ این شاعران به ویژه رودکی سمرقندی داشته اند. یکی از این فرهنگها، فرهنگ لغتی فارسی به فارسی به نام عجایب اللغه (تألیف در حدود نیمۀ قرن دهم) از فردی به نام ادیبی است. از این اثر تا کنون تنها یک دستنویس در کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 2192 به دست آمده و مدبری نیز در سال 1389 براساس همین تکنسخه، فرهنگ را تصحیح و منتشر کرده است. مؤلف در 92 مورد ابیاتی را به نام رودکی آورده که دو مصرع و دو بیت از آنها مطابق بررسی نگارندگان در هیچیک از فرهنگهای دیگر نظیر لغت فرس، صحاحالفرس، فرهنگ قواس و ... که بهاحتمالزیاد منابع مورد استفادۀ مؤلف بودهاند، دیده نمیشوند. ازآنجاکه مدبری مصحح این فرهنگ پیش از این به بررسی مفصل این ابیات در تصحیح خود یا مقاله ای مجزّا نپرداخته و نیز به جهت اینکه این اثر تاکنون در هیچیک از چاپهای دیوان رودکی ازجمله نفیسی، میرزایف، شعار، امامی، هادیزاده، قادر رستم و.... جزء منابع مصححان نبوده، ضروری بود این ابیات که با ظاهری تازه در فرهنگ دیده میشوند، بهصورت ویژه بررسی شوند. ما پس از بررسی این چهار بیت و مطابقت آن با موازین سبکشناسی و ضبط سایر منابع به این نتیجه رسیدیم که هیچیک صلاحیت معرفی بهعنوان بیتی تازه از رودکی را ندارند و همگی ابیاتی برساختۀ ادیبی یا مؤلفان منابع مورد استفادۀ وی بوده است.
فرهنگ عجایب اللغه
ادیبی
رودکی
تصحیح
نقد
ابیات تازه
ابیات برساخته
2020
06
21
97
120
https://jls.um.ac.ir/article_35719_c2f59448cca0fe468f97e4c4025923bf.pdf