سیمین قلم و تیغ درم در شاهنامۀ فردوسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تبریز

چکیده

در شاهنامۀ فردوسی، بیت زیر در توصیفِ زیبایی‌های رودابه، دختر مهراب آمده‌است:
دو نرگس دژم و دو ابرو به خم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
تعدادی از دستنویس های شاهنامه به جایِ «سیمین قلم» در این بیت «تیغِ دُژم» یا «تیغِ درم» آورده‌اند. برخی از محققان ضبط «تیغِ درم» را بر گونه‌هایِ «تیغِ دُژَم» و «سیمین قلم» (ضبط مختار خالقی مطلق) ترجیح می‌دهند و معتقد هستند که «تیغ درم» ابتدا به «تیغ قلم» (قلمتراش؟) گشتگی یافته و بعدها گروهی از کُتاب «تیغ قلم» را به کلی مسخ و ساده کرده، به «سیمین قلم» گردانده‌اند؛ گذشته از این، احتمال داده شده است که لفظ «درم» در این ترکیب ربطی به واژۀ معروف درم (مسکوک سیمین) ندارد، بلکه در این مورد واژه را باید به فتح اول و دوم، یعنی «دَرَم» خواند و «کارد، چاقو» و یا ابزاری از این دست معنی کرد. از یک سو، قراین زبانی نشان می‌دهد که وجود واژه‌ای به صورت «دَرَم» در زبان فارسی غیرمحتمل است و واژۀ «درم» در ترکیبِ «تیغِ درم» در همان معنی معروف خود، یعنی «مسکوک سیمین» استعمال شده‌است و استبعادی ندارد که فردوسی به علاقۀ جنسیت از «درم» معنیِ «نقره» اراده کرده و «تیغ درم» را در معنیِ «تیغی از نقره» به کار برده باشد؛ از سوی دیگر شواهد موجود در خود شاهنامه و متن‌های دیگر فارسی به خوبی حاکی از آن است که ترکیب «سیمین قلم» در بیت مورد بحث و همچنین در بیتِ
دو یاقوت خندان دو نرگس دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
که در شاهنامه در توصیف سودابه آمده‌است، همانند ترکیبِ «تیغ درم» ترکیبی اصیل و یقیناً از خود فردوسی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sīmīn-Qalam and Tīγ-e-Deram in Ferdowsi's Shāh-nāmeh

نویسنده [English]

  • Changiz Mowlāi
چکیده [English]

In the Shāh-nāmeh of Ferdowsi, the following verse has been used in describing the beauties of Rūdābeh, the daughter of Mehrāb:
دو نرگس دژم و دو ابرو بخم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
Several manuscripts of the Shāh-nāmeh have recorded tīγ-e-dožam or tīγ-e-deram instead of sīmīn-qalam in this verse; therefore, some scholars have preferred tīγ-e-deram to tīγ-e-dožam and sīmīn-qalam. This fact has led them to suggest that the spelling of tīγ-e-deram is the original one and it has been changed first to tīγ-e-qalam [ = penknife ( ? ) ] and then this form has been metamorphosed and simplified to sīmīn-qalam by a number of scribes. Besides, it has been supposed that deram in tīγ-e-deram has nothing to do with the Persian word deram ( = drachma ) meaning "silver coin" and it must be read as daram referring to "an instrument for cutting, such as knife or dagger". In fact, there is some linguistic evidence which indicates that the application of daram in the Persian language is quite implausible and the second element in the phrase tīγ-e-deram has been used in its well-known meaning, namely, "silver coin". Accordingly, it is possible that Ferdowsi might have used deram metaphorically pointing to "silver" and tīγ-e-deram to refer to "a dagger made of silver". Besides, there are some examples in the Shāh-nāmeh and other Persian texts which indicate that the phrase sīmīn-qalam in the above– mentioned verse and also in the following verse which describes Sūdābeh:
دو یاقوت خندان، دو نرگس دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
Like tīγ-e-deram is an original one and is created by Ferdowsi himself.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shāh-nāmeh
  • sīmīn-qalam
  • tīγ-e-deram
  • tīγ-e-dožam
CAPTCHA Image