مخاطب شناسی شاهنامه های مصوّر (با بررسی نگاره‌های دو نسخة‌ بایسنقری و داوری)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه ماه وان ¹
• محمّدجعفر یاحقی ¹
• چارلز ملویل ²

¹ دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشگاه کمبریج، انگلستان

10.22067/jls.v47i3.21203

چکیده

نگاره های شاهنامه ها می تواند در دستیابی به رویکرد مخاطبان شاهنامه در هر دوره راهگشا باشد. شاهنامه از کتاب هایی است که در دوره های تاریخی گوناگون مورد توجّه و اقبال گستردة مصوّران قرار گرفته است، امّا نوع تصویرگری آن با توجّه به شرایط محیطی دستخوش تغییرات شده است. پرسش این است که مخاطبِ شاهنامه در هر دوره، چه تأثیری بر نوع تصویرگری آن داشته است و آیا می توان از طریق نگاره های شاهنامه مخاطبِ خاص آن را تخمین زد؟ در این جستار با گزینش دو نسخة بایسنغری و داوری به پرسش های مذکور پاسخ می دهیم. روش ما در این پژوهش به این صورت است که نگاره هایِ این دو نسخه را از دو منظر موضوعی و عناصر تصویری مورد بررسی قرار داده، پس از آن به تبیین ارتباطِ میانِ نگاره ها و مخاطب شاهنامه می پردازیم. حاصل پژوهش بر ما روشن می سازد که نوع مخاطب بسته به این که درباری باشد یا غیر درباری، در گزینش موضوع و عناصر تصویری نقشی مؤثّر ایفا می کند.

کلیدواژه‌ها

• شاهنامة فردوسی، مصوّرسازی، نگارگری، نسخة بایسنغری
• نسخة داوری
• مخاطب شناسی
• هنر درباری
• هنر غیردرباری

---

عنوان مقاله [English]

The Audience Analysis of The Shahnama’s Illustrations (Two Manuscripts: Baysunghuri and Davari)

نویسندگان [English]

• Fateme Mahvan ¹
• Mohammad Yahaghi ¹
• Charles Melville ²

¹ Ferdowsi University of Mashhad

² Cambridge University - UK

چکیده [English]

The paintings of the illustrated Shahnama manuscripts can pave the way to reach at the approach of the addressees of Shahnama during all the times. Shahnama is the book which has been a focus of much concentration and attention by the painters but this type of pictography has been exposed to variations concerning atmospheric conditions. So if raises the question here about the type of the impact of the audience on the kind of the pictography of the Shahnama. Is it possible to guess the specific addressee through the paintings?
In this research by selecting two copies: Baysunghuri and Davari, we find an answer to the question. Our research methodology is such that both the painting copies are studied in the perspective of theme and pictorial elements and then we explain the relation between the paintings and the addressees of the Shahnama.
The outcome of this research reveals that the type of addressee being royal or non-royal plays an important role in choosing the theme and the picture elements.

کلیدواژه‌ها [English]

• Shahnama
• Firdausi
• illustration
• Baysunghuri copy
• Davari copy
• audience analysis
• royal art

مراجع

آدامووا، ادل تی. (1388). «شاهنامة مصوّر733 هجری سن پترزبورگ و مکتب نقّاشی اینجو». رابرت هیلن برند (ویراستار). زبان تصویری شاهنامه. ترجمة سیّد داوود طبایی. تهران: فرهنگستان هنر. چاپ اوّل.

آغداشلو، آیدین. (1376). آقا لطفعلی صورتگر شیرازی. جاسم غضبانپور. تهران: میراث فرهنگی.

حبیبی، عبد الحی. (1335). هنر عهد تیموریان و متفرّعات آن. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

دولتشاه سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه. (1338). تذکرة الشّعرا. به کوشش محمّد رمضانی. تهران: کلالة خاور.

زرّین کوب، عبدالحسین. (1382). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر. چاپ هفتم.

سیمپسون، مری ینا شریو. (1388). «شاهنامه در مقام متن و شاهنامه در مقام تصویر». رابرت هیلن برند (ویراستار). زبان تصویری شاهنامه. ترجمة سیّد داوود طبایی. تهران: فرهنگستان هنر. چاپ اوّل.

عکّاشه،‌ ثروت. (1380). نگارگری اسلامی. ترجمة غلامرضا تهامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی و حوزة هنری.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. (1386). شاهنامه (ج1-8). به کوشش جلال خالقی مطلق. ‌تهران: مرکز دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی. چاپ اوّل.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. (1382). شاهنامه (نسخة‌ داوری). به کوشش کمالی سروستانی. شیراز: بنیاد فارس شناسی با همکاری مرکز بین المللی گفتگوی تمدّن‬ها.

فردوسی، ‌ابوالقاسم. (1350). شاهنامه ‬(نسخة‌ بایسنغری). تهران: شورای مرکز جشن‬های شاهنشاهی. چاپ اوّل.

فصیح خوافی. (1386). مجمل فصیحی. تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

ماه وان، فاطمه. (1389). تحلیل ادبی نگاره های شاهنامه. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیّات دانشگاه فردوسی مشهد.

Canby. Sheila. (1997) Persian Painting. London: British Museum Press. ‍‌

Pope. Arthur Upham. (1977) A Survey of Persian Art. Phyllis Ackerman. Vol5. Tehran: Soroush

www.shahnama.caret.cam.ac.uk