بررسی مقام «صبر» در متون عرفانی ادب فارسی و راهکارهای عملی آن در روانشناسی مثبت‌گرا

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه اصفهان

چکیده

انسان معاصر با مشکلات روانی مختلفی روبه ‌رو است. در سال‌های اخیر برخی از روانشناسان در شاخة روانشناسی مثبت‌ گرا برای حل این مشکلات به معنویت توجه و گرایش نشان داده‌ اند. عرفان ایرانی- اسلامی که سنت معنوی شناخته‌شده ‌ای است و بیشتر در قالب متون ادبی بروز و ظهور یافته است به معارف والایی اشاره دارد که می‌توان در پرتو آموزه ‌های روانشناسی جدید برداشت‌ ها و نتایج جدیدی از آن به دست آورد و بین این دو معرفت، تطبیق و مقایسه صورت داد. بررسی متون منثور ادبی که در آن تجربه ‌های عرفانی نمود یافته است و ابعاد معنوی بشر را بازتاب می‌دهد، می‌تواند دستاوردهای عینی و تجربی در اختیار روان‌ شناسان قرار دهد. یکی از موضوعاتی که می‌تواند در این دو حوزه، مقایسه و تطبیق شود، صبر است. بدین‌منظور در نوشتة حاضر تعریف، اهمیت، انواع و درجات مقام عرفانی صبر در متون منثور عرفانی ادب فارسی استخراج شد، جایگاه صبر از منظر روانشناسی و نتایج و پیامدهای عملی آن در زندگی انسان امروز بررسی گردید و مفهوم صبر از دیدگاه این دو معرفت با یکدیگر تطبیق و مقایسه شد. نتایج نشان داد تعاریف صبر و مبانی عملی آن در متون عرفانی در مواردی با تعابیر مختلف صبر در روانشناسی مشابهت و نزدیکی می‌یابد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Status of "Patience" in Mystical Texts of Persian Literature and its Practical Strategies in Positive Psychology

نویسندگان [English]

  • Vajihe Rabie
  • Seyyed Ali Asghar Mirbagheri fard
  • Seyyed Morteza Hashemi Babaheidari
Isfahan University
چکیده [English]

Extended Abstract
1. Introduction
Contemporary man has various psychological problems. In recent years, some psychologists in the field of positive psychology have shown an interest in spirituality to solve these problems. Iranian-Islamic mysticism, a well-known spiritual tradition emerged in the form of literary texts, refers to the sublime knowledge that can be gained in the light of new psychological instructions and the new conclusions and comparisons made between them. The study of literary prose texts in which mystical experiences and spiritual dimensions of humanity are reflected can provide psychologists with some objectives and empirical achievements. One of the topics that can be compared between these two areas is "patience". The study aims to study the characteristics of mystical status of patience in the mystical texts of Persian literature as well as the status of patience from the perspective of psychology and its practical consequences in today's human life. The study also compares these results in terms of meaning and application. This study follows a new approach to mystical literary texts based on the practical foundations of mystical instructions and shows some of its similarities with psychiatric therapeutic approaches in the field of mental health, which can differentiate it from previous studies.
2. Theoretical Framework
In recent decades, a branch of psychology has focused on spirituality and positivism to identify better ways to achieve mental health (Mirmahdi et al., 2017). New research has shown that there is a very strong relationship between spirituality and inner peace or mental health (West, 2015). One of the most important mental problems of the human being, especially in the present age, is anxiety, depression, lack of peace of mind and cardiac reassurance. Psychologists have explored the positive and practical effects of patience, one of the best ways to achieve the inner peace in human life.
On the other hand, Islamic-Iranian mysticism is a well-known ancient tradition in the field of spirituality. Mystical spiritual instructions in mystical literary texts reveal the spiritual abilities of man. One of the most important mystical themes is "patience", with the realization of many other human-like traits in one's being. This article attempts to compare the definitions and characteristics of "patience" in the mystical view of its practical application in life with the function of "patience" in today's positive psychology and its impact on the treatment of mental illness.
In mysticism, with the realization of "patience," many other human-like traits emerge in individuals. "Patience" is the mystic's acceptance of God's judgment and acceptance of adversity, without the objection that comes only through human attention to God and emerges in difficult and happy times and also in personal situations and social relationships. In positive psychology, "patience" is also associated with various themes that show the practical functions of "patience" in coping with stress and improving psychological conditions. In this area, increased spiritual tendencies give people the skills, abilities, and "patience" to realize that they are less affected by adverse conditions. The similarity of the subject of "patience" in mysticism with its various meanings in psychology in mystical texts can be explored and retrieved.
3. Method
The research method is bibliographic and searching for sources related to the subject of this research. All sources in which the mystical and divine theories about the status of "patience" are taken are taken. The information provided is analyzed and categorized in a theoretical and systematic way, thus formulating and adjusting the theoretical foundations of patience. On the other hand, psychology research and research in the field of patience are studied and analyzed. Its data are analyzed and cohesively categorized. Finally, the results are compared and compared in the mystical literary texts and psychology and their similarities and differences are identified and explained.
 
4. Results and Discussion
Mental health professionals began the year with the development of spiritual mental interventions. This incorporates spiritual resources into clinical "practice" and raises the issue of positive mental health with important implications for the benefits of spirituality in people's lives to achieve mental peace, happiness and life satisfaction. This branch of psychology called "positive and spiritual psychology" relies on the influence of inner purity for the treatment of external diseases. In this field, spirituality is a process that paves the way for practical efforts to help individuals improve their well-being.
Mystical instructions have attracted the attention of positive psychologists and psychiatrists due to the introspection and healing of psychological suffering in the shadow of spiritual affairs. By using the mystical practice, the techniques and methods of practicing spirituality appear in the presence of individuals to lead a happy and desirable life. In this position, the human loses the state of suffering and if he has a complaint, he will only return the complaint to God. The subject of "patience" in positive psychology has also many practical functions that emerge in a variety of situations, including coping with stress, having success in life, and maintaining balance. Spiritual tendencies help to make "patience" in these situations. Mystical studies of "patience" show the link between the mystical practice and empirical practice of attaining this position through the spirit of spirituality with the theories of psychologists in the field of spirituality and happiness. These parallels can be found in the topics of "beautification and resilience" in psychology and the Gospels of spiritual Mathnawi.
5. Conclusion
One of the most important authorities in mystical literary texts is "patience", with the realization that many other human-like traits emerge in the individual. In research on psychology, one of the ways to achieve inner peace is "patience", which has an effective role in providing mental health, enhancing the sense of satisfaction and acceptance in people and preventing mental disorders. Coping with stress and having success in life are the applications of "patience" in human life. In comparing the concept of "patience" in mystical and psychological texts, it is concluded that some mystical definitions and interpretations of "patience" are closely related to the concepts of this subject in the field of positive psychology. Common concepts of "patience" in the two fields of mystical literature and psychology, for example, are found in some passages containing the concept of "patience" in Rumi's Masnavi. Rumi's spiritual instructions on the subject of "patience" are in harmony with the debates in positivist psychology, including "beauty and resilience". Thus, it seems that the knowledge of psychology in our country can be used as a tool for sampling and reaching useful results by referring to literary and mystical texts on spiritual issues.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • patience
  • Islamic mysticism
  • Positive psychology
  • Mathnawi Manavi
قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند.
اسپیلکا، برنارد و دیگران. (۱۳۹۰). روانشناسی دین بر اساس رویکرد تجربی. ترجمه محمد دهقانی. تهران: رشد.
افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. (۱۳۹۰). روانشناسی و عرفان. تهران: خرمشهر.
امیری، حسین و دیگران. (۱۳۹۲). «مفهوم‌شناسی صبر در اسلام و معادل‌یابی آن در روانشناسی». نشریۀ معرفت. س۲۲. ش۱۹۲. صص۱۵تا۳۰.
ایزدی طـامه، احمد و دیگران. (١٣٨٩). «مقایسۀ تأثیر آموزش صبر و حل مسئله بر کاهش پرخـاشگری و انـتخاب‌ راهبردهای‌ مقابله‌ای دانشجویان دانشـگاه علـوم‌ انتظـامی»‌. نشریۀ دانش‌ انتظامی‌. س۱۱. ش۳. صص۱۸۲تا۲۰۷.
ایزدی طامه، احمد و همکاران. (۱۳۸۷). «صبر؛ مبانی نظری و کارکردهای روانی‌اجتماعی». نشریۀ مصباح. ش۷۸. صص۱۰۳تا۱۳۰.
پروین، لارنس‌ و اولیور‌ جان. (۱۳۸۱). شخصیت، نظریه و پژوهش.‌ ترجمۀ محمدجعفر جوادی‌ و پروین‌ کـدیور.‌ تهران: آییژ.
تبرایی، رامین و دیگران. (۱۳۸۷). «بررسی سهم تأثیر جهت‌گیری مذهبی‌ بر‌ سلامت روان در مقایسه با‌ عـوامل‌ جـمعیت‌شناختی‌». نشریۀ روانـ‌شناسی و دین. س۱. ش3. صص37تا62.
حسین‌ثابت، فریده. (۱۳۸۷). «اثربخشی آموزش صبر بر اضطراب افسردگی و شادکامی». نشریۀ مطالعات اسلام و روانشناسی. ش۲. صص۷۹تا۹۴.
حسین‌ثابت، فریده. (۱۳۹۱). «مبانی دینی و تحلیل روان‌شناختی صبر با تکیه بر آیات قرآن کریم». نشریۀ سراج منیر. س۲. ش۸. صص۵تا۱۱۳.
حق‌رنجبر، فرخ و دیگران. (۱۳۹۰). «تاب‌آوری و کیفیت زندگی مادران دارای فرزندان کم‌توان ذهنی». نشریۀ سلامت و روانشناسی. س۱. ش۱. صص۱۷۷تا۱۸۷.
خدارحیمی، سیامک. (۱۳۷۴). مفهوم سلامت روان‌شناختی. تهران: جاویدان خرد.
خدایاری‌فرد، محمد و دیگران. (۱۳۷۹). «آماده‌سازی مقیاس نگرش مذهبی دانشجویان». نشریۀ روانشناسی. ش۴.‌صص۲۶۸تا۲۸۵.
خوشحال دستجردی، طاهره. (١٣٨٣). «نقش صبر در‌ تکامل‌ روحی انسان از دیدگاه عرفا‌». نشریۀ زبـان و ادب فـارسی دانـشگاه سیستان و بلوچستان. س۲. صص ٦٣تا ٨٦.
خوشحال دستجردی، طاهره. (١٣٨۴). بازتاب مفهوم قرآنی صبر در ادبیات عرفانی از قرن پنجم تا پایان قرن هفتم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
دهباشی، مهدی و میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر. (۱۳۸۸). تاریخ تصوف (۱). تهران: سمت.
رزم‌زن، زینب. (١٣٩٠‌). بررسی رابطۀ مؤلفه‌های صبر و تـاب‌آوری بـا تعـالی معنـوی در دانشـجویان دانشگاه شـیراز. پایان‌نـامۀ کـارشناسی. دانشگاه شیراز. دانشکدۀ علوم تربیتی و روانـشناسی.
ریان، ام. ‌جـی. (١٣٨٨). قـدرت‌ صـبر‌. تـرجمۀ افـسانه محمدی. تهران: جیحون.
زمانی، کریم. (۱۳۹۴). شرح جامع مثنوی دفتر دوم. تهران: اطلاعات.
سارافینو، ادوارد پی. (۱۳۸۴). روانشناسی سلامت. ترجمۀ علی احمدی ابهری و دیگران. تهران: رشد.
سرتیپی، زهرا و دیگران. (1395). «کارآمدی آموزش صبر بر اساس مؤلفۀ صبر در الگوی اسلامی شادکامی بر به‌باشی روانشناختی زنان خانه‌دار». نشریۀ روانشناسی اسلامی. ش۴.‌ صص۴۵تا۶۹.
سهروردی، شهاب‌الدین ابوحفص عمر. (۱۳۷۴). عوارف‌المعارف. ترجمة ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی فرهنگی.
شکوفه‌فرد، شایسته و خرمائی، فرهاد. (١٣٩١). «صبر و بررسی‌ نقش پـیش‌بـین مؤلفـه‌هـای آن در پرخـاشگری دانـشجویان». نشریۀ روانشناسی و دین. س۵. ش۲. صص ٩٩‌تا١١٢.
صفورایی پاریزی، محمدمهدی. (١٣٨٩). نقش فضیلت اخلاقی صــبر در بـهداشـت‌ روان. نشریۀ راه تربیت. ش۱۱. صص۱۱۷تا۱۳۴.
عطار، فریدالدین محمد. (۱۳۴۶). تذکره الاولیا. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
غباری بناب، باقر و محمد خدایاری‌فرد. (١٣٧٩). «رابـطۀ تـوکل به خدا، اضطراب، صـبر و امـیدواری در شرایط ناگوار». همایش بین‌المللی دین و سلامت روان. معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران. صص۴۶تا۵۸.
غزّالی، محمد. (۱۳۷۱). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی فرهنگی.
غضنفری، فیروزه و دیگران. (۱۳۹۵). «بررسی کارآمدی آموزش صبر بر سخت‌رویی روانشناختی». نشریۀ روانشناسی و دین. ش۳۵. صص۸۹تا۱۰۶.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1410ق.). العین. تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی. قم: دارالهجره.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (۱۳۸۵). ترجمۀ رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1425ق.). لطایف الاشارات. ج۳. قاهره: بی‌جا.
قمری، محمد. (١٣٨٩‌). «بررسی‌ رابطه دین‌داری و میـزان شـادمانی‌ در‌ بـین‌ دانشـجویان بـه تفکیـک جنسیت و وضعیت تأهل». نشریۀ روانشناسی و دین. س۳. ش۲. صص۷۵تا۹۱.
کاشانی، عزالدین محمود. (1381). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: هما.
کاشانی، عزالدین محمود. (1382). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. به تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. تهران: زوار.
کلابادی، ابوبکر محمد. (1371). متن و ترجمۀ کتاب التعرف. به کوشش محمدجواد شریعت. تهران: اساطیر.
مستملی بخاری، اسماعیل ابن‌محمد. (1365). شرح التعرف لمذهب التصوف. به کوشش محمد روشن. تهران: اساطیر.
ملتفت، قوام و محمد خیر. (١٣٩١). «رابطه بین ادراک دانـش‌آمــوزان از‌ سـبک‌ رفتـاری‌ معلمـان بـا بهزیستی روانشناختی در آنها». نشریۀ علوم رفتاری. س۶. ش۳. صص۱۷تا۱۸.
منور، محمد. (۱۳۱۳). اسرارالتوحید. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: چاپ فردین.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. (۱۳۹۶). مثنوی معنوی. به تصحیح محمدعلی موحد. چاپ دوم. تهران: هرمس و فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (۱۳۷۱). کشف‌الاسرار و عده‌الابرار. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. چ۵. تهران: امیرکبیر.
میرمهدی، سیدرضا؛ صفاری‌نیا، مجید و شریفی، احسان. (۱۳۹۵). معنویت درمانی و رویکرد روانشناسی مثبت‌نگر. تهران: آوای نور.
نجم رازی، عبدالله. (۱۳۵۳). مرصادالعباد من المبدأ إلی المعاد. به اهتمام محمد امین ریاحی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نوری، نجیب‌الله. (۱۳۸۷). «بررسی پایه‌های روانشناختی و نشانگان صبر در قرآن». نشریۀ روانشناسی و دین. ش۴. صص۱۴۳تا۱۶۸.
وست، ویلیام. (۱۳۹۳). روان‌درمانی و معنویت. ترجمه دکتر شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن. تهران: رشد.
هجویری، علی بن عثمان. (۱۳۳۶). کشف‌المحجوب. از روی نسخة تصحیح ژوکوفسکی. تهران: امیرکبیر.
هجویری، علی بن عثمان. (۱۳۸۶). کشف‌المحجوب. به تصحیح دکتر محمود عابدی. چ۳. تهران: سروش.
یوسفی، فریده و زهرا مرحمتی. (۱۳۹۴). «بررسی رابطه بین ابعاد صبر و بهزیستی روانشناختی». نشریۀ پژوهش‌های اخلاقی. ش۲۲. صص۱۳۵تا۱۵۸.
Baumeister, F,. Vohs, D., and Tice, D. (2007). The Strength Model of Self-Control. Association for Psychological Science, 16 (6), 351-355
Campton, W. C. Smith, M. L. Cornish, K. A. & Qualls, D. L. (1996). Factor structur of mental health measures. Journal of personality and Social, Psychology, 71, 406-413.
Fountoulakis, K, N, et al,. (2008). Late-Life depression, religiosity, cerebral vascular disease. Cognitive impairment and attitudes towards death in the elderly: Interpreting the data, Medical hypotheses, v. 70, : 493-496.
Huebner, E. S. (2004). Research on assessment of life satisfaction of children, and adolescents. Social indicators research, 66:3-33.
Kobasa, S.C, et al, 1982, Personality and Exercises Buffers in the Stress Illness Relationship, Journal of Behavioral Medicin, v. 5, p. 391-404. Theory and applications. New York: The Guilford press.
Lazarus, Richard S. & Folkman, Susan (1984), Stress, Appraisal, and Coping, New York, Springer.
Logue, A. W. (1988). Research on self-control: An integrating framework. Behavioral and Brain Sciences, 11 (4), 665-679.
Maddi, S. R, 1999, Comments on trends in hardiness research and theorizing, Consulting Psychology Journal: Practice and Research, v. 51, p. 67-71.
Piedmont, Ralph L. (2007). Research in the Social Scientic Study of Religion, Leiden boston, Loyola College, Maryland, BRILL.
Ryan, r.m, deci, e, l. (2001). on happiness and human potentional: a review of research on hedonic and eudaimonnic well being. Annual review of psychology, 52 (1), 141-166.
Ryff C.D. (1995). pspsychological well-being in adult life. Current directions in psychological scince, newyork: sage.
Seligman, M. E. P. & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5-14
Stellman, Jeanne Mager. (1998). Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, Geneva, International Labour Organization.
Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of Personality, 72, 271–322.
CAPTCHA Image