بازتابِ فرهنگ ایران باستان در دورة غوریان بر اساس شاهنامه‌ی فردوسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

غوریان سلسله‌ ای محلی در شرق افغانستان بودند که در قرن ششم هجری قمری نقش تعیین کننده ‌ای در حوادث سیاسی- نظامیِ خراسان و هندوستان داشتند. این سلسله به دلیل کمبود منابع تاکنون از نظر فرهنگی مغفول مانده است. تنها منبع ارزشمند و بجا مانده از این دوره، کتاب طبقات ناصری جوزجانی می‌باشد که در لابلای حوادثِ سیاسی به سنت‌ ها و باورهایی اشاره می‌کند که آبشخور آنها را در فرهنگِ ایرانیانِ پیش از اسلام باید جستجو کرد. با توجه به شناختِ جوزجانی از فردوسی و همچنین شواهدِ موجود در فرهنگِ غوریان، به‌نظر می‌رسد آنها از نظرِ فرهنگی تحت تأثیر شاهنامۀ فردوسی بوده ‌اند. هدفِ این پژوهش، شناختِ آبشخورِ فکری- فرهنگی غوریان و بررسی آداب، باورها و اندیشه‌ هایی است که ریشه در فرهنگ ایرانی به ‌ویژه شاهنامه فردوسی دارد. در این مقاله تلاش بر این است با استناد به شاهنامۀ فردوسی و کتاب طبقات ناصری جوزجانی، با روش توصیفی- تحلیلی به این سؤالات پاسخ داده شود که غوریان تا چه میزان اساطیر ایرانی را می‌شناختند؟ مؤلفه ‌های فرهنگی بازتاب یافته از شاهنامة فردوسی در فرهنگ غوریان کدامند؟ نتایج تحقیق نشان داد که غوریان در زمینه ‌هایی مانند: نام و نسب، اندیشۀ سیاسی، مراسم استقبال از سفرا، جشن ‌های هفت روزه، عزاداری هفت ‌روزه، شادکامی و رجزخوانی در جنگ با شاهنامۀ فردوسی و ایرانیان باستان اشتراک فرهنگی داشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ancient Persian Culture’s Reflection in the Era of the Ghurid Dynasty according to Ferdowsi’s Shahnameh

نویسنده [English]

  • Najmedin Gilani
Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Extended Abstract

Introduction

Ghurids was a local dynasty in Eastern Afghanistan which played a significant role in the political-military incidents of Khorasan and India during the 6th century A.H. The dynasty has been overlooked in cultural terms to date as a result of the lack of references. The only remaining valuable reference on this period is the book titled, Tabaqaat by Naseri Jowzjaani; amidst various political incidents, he points out a number of conventions and beliefs, the roots of which should be explored in the pre-Islam Persian culture. Given Jowzjaani’s familiarity of Ferdowsi as well as the present evidence in the Ghurid’s culture, it appears that they have been culturally influenced by Ferdowsi’s Shahnameh. The purpose of this study is to identify the mental-cultural origins of the Ghurids and examine traditions, beliefs, and thoughts which are deeply rooted in the Persian culture and particularly, Ferdowsi’s Shahnameh. To this aim, it is attempted to provide answers to the following questions: To what extent the Ghurids were familiar with the Persian mythology? What are the cultural components reflected from Ferdowsi’s Shahnameh in the Ghurid’s culture?

Review of Literature

The Ghurids are somehow unknown due to lack of references; there has been no studies conducted on this dynasty in terms of cultural aspects. One of the valuable books written about this dynasty is titled, The History of the Ghurids by Foroughi Abri. However, the author does not point out the reflection of the ancient Persian culture in the history of the Ghurid’s based on Ferdowsi’s Shahnameh. In addition, in his book, The Ghurids, Atigh Allah Pezhvak addresses the political history of the Ghurids. In this book, he speaks of the Ghurids’ familiarity with Shahnameh, mentioning how it was read by Ala’aldin Hussein Jahansouz when “Qazneh” was conquered. Nevertheless, he does not pay sufficient attention to the Ghurid culture. In another book titled, “The Political and Military History of the Ghurid House”, Mahdi Roshanzamir addressed the political and military history of the dynasty without focusing on their culture.

Method

The present inquiry is a historical study conducted using the descriptive-analytical approach as well as referring to library references such as Ferdowsi’s Shahnameh and Tabaqaat by Naseri Jowzjaani.

Results and Discussion

The Ghurid dynasty was an Islamic local Persian house in the sixth century A.H., overlooked in terms of cultural aspects within the Persian history. The main reference of the dynasty is the book, Tabaqaat by Naseri Jowzjaani. As a historian living amongst the Ghurids’ royal court, Jowzjaani has, to some extent, been able to save the dynasty from being forgotten in the course of history by writing this book. The evidence present in his book suggest that Jowzjaani was perfectly familiar with both Ferdowsi’s Shahnameh and the ancient Persian history. Among political discussions, he points out a number of beliefs and thoughts which are comparable to those present in Shahnameh. This study was conducted through a comparative approach between Ferdowsi’s Shahnameh and Tabaqaat by Naseri Jowzjaani. The evidence suggest that there are 11 points of cultural similarities between the Ghurids’ culture and Persians’ beliefs, reflected in Shahnameh. These similarities include name and origins, political views (Farra-shahi, Manzar behi, the King on the move, the King’s behavior transforming the natural system, etc.), the seven-day ceremonies, the seven-day mourning rituals, taunting in battlefield, etc.

Conclusion

As a reference with numerous beliefs and Persian subcultures, Ferdowsi’s Shahnameh is a valuable treasure to seek knowledge on the cultural roots of the Ghurids. Conducted using the comparative approach, this study identified 11 points of similarity between the Ghurid culture in the sixth century and ancient Persians according to Ferdowsi’s Shahnameh which are as follows: 1. The name “Sam” has been repeated numerous times in the Ghurids’ history. There are also names such as Zaal Raz, Bahram, and Fereydoun in their mythology. 2. The Ghurids believe their origins to be from Zahhak; in their family tree, there are names such as Nariman, Fereydoun, Bastaam, and Siamak. 3. The Ghurids were influenced by the Persian culture in their political views. Similar to the beliefs reflected in Shahnameh, they also believed that if a king is just or a tyrant, there would be changes in the natural system. 4. As there are many instances of “farra-shahi” or “farra-shaahanshahi” (divine kingship, godlike kings) to describe heroes or kings in Shahnameh, Jowzjaani also believed that the Ghurid Kings were equipped with “farra-shahi” as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ancient Persia
  • Culture
  • Ferdowsi’s Shahnameh
  • Tabaqaat by Naseri Jowsjaani
  • The Ghurids
ابن‌اثیر، عزالدین. (1386). الکامل فی‌التاریخ. بیروت: دار الصادر.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم. (1345). صوره‌الارض. ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
اسلامی ‌ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: انجمن ملی.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1368). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ایمانپور، محمدتقی و گیلانی، نجم‌الدین. (1392). «بررسی تطبییقی سورنای تاریخ با رستم حماسه». مجله مطالعات ایرانی کرمان. دوره 12. شماره24. پاییز و زمستان 1392. صص63- 43.
آذرنوش، آذرتاش. (2385). چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست. تهران: نشر نی.
باسورث، ادموند کلیفورد. (1370). تاریخ سیستان از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بریان، پی‌یر. (1386). تاریخ امپراتوری هخامنشیان (از کورش تا اسکندر). ترجمه مهدی سمسار. تهران: زریاب.
بیرونی، ابوریحان. (1363). آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
پژواک، عتیق‌الله. (1345). غوریان. افغانستان: انجمن تاریخ افغانستان.
ثروتیان، بهروز. (1350). بررسی فرّ در شاهنامة فردوسی. تبریز: انتشارات کمیته استادان.
جوزجانی‌، منهاج و سراج. (1342). طبقات ناصری. به تصحیح و تحشیه و تعلیق: عبدالحی حبیبی قندهاری. انجمن تاریخ افغانستان: کابل.
خواجه‌نظام‌الملک طوسی، ابوعلی حسن بن علی. (1394). سیاستنامه(سیرالملوک). به تصحیح عباس اقبال. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دوستخواه، جلیل. (1374). اوستا، گزارش و پژوهش. تهران: مروارید.
دهخدا، علی‌اکبر. (1337). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
راشد محصل، محمدتقی. (1382). اوستا: ستایش‌نامة راستی و پاکی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
روشن‌ضمیر، مهدی. (2537). تاریخ سیاسی و نظامی دودمان غوری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). نامورنامه. چاپخانه‌ مهارت: تهران.
طبری، محمد بن جریر. (1357). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
غزالی، امام محمد. (1317). نصیحۀ ‌الملوک. با مقدمه و تصحیح جلال همایی. تهران: چاپخانة مجلس.
فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. بر اساس نسخه چاپ مسکو. تهران: انتشارات پور صایب.
فروغی ابری، اصغر. (1391). تاریخ غوریان. تهران: انتشارات سمت.
فلاح، غلامعلی. (1385). «رجزخوانی در شاهنامه». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. س14. شماره 55- 54.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). نامه‌ باستان. تهران: انتشارات سمت.
گزنفون. (1388). کورش‌نامه. ترجمه رضا مشایخی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گمنام. (1389). تاریخ سیستان. تحقیق ملک الشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور.
مختاری، محمد. (1386). حماسه در رمز و راز ملی. قطره: تهران.
مسعودی، ابوالحسن علی بن‌حسین. (1365). التنبیه والإشراف. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین حمیدالدین. (1388). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، بر پایه کهن‌ترین نسخۀ خطی. تصیح مجتبی مینوی- مهدی محقّق. تهران: انتشارات دانشکاه تهران.
Bosworth, C.E.(1965). "Notes on the pre-Ghaznavid history of eastern Afghanistan", IX, pp. 12-24.
CAPTCHA Image