تحلیل اسطورة کیومرث در شاهنامة فردوسی و اساطیر ایران بر مبنای رویکرد نقد اسطوره شناختی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

فردوسی مشهد

چکیده

کیومرث، یکی از شخصیت‌های بنیادین در تاریخ اساطیری ایران است که اگر چه در گاهان زرتشت و ریگ ودای هندی نمود ندارد، در فرهنگ زرتشتی عصر ساسانی به عنوان نخستین انسان اهمیت بسیاری پیدا کرده و در خدای نامه‌ها، شاهنامه و متون تاریخی عصر اسلامی به نخستین پادشاه تبدیل شده است. در این جستار، با رویکرد نقد اسطوره‌ای، ضمن تحلیل الگویی و تطبیق ساختاری خویشکاری‌های اساطیری شخصیت کیومرث در متونی که روایت اسطورة او را تشکیل داده‌اند و مقایسة این اسطوره با روایات هم ارز آن در فرهنگ‌های مختلف، به تبیین ژرف ساخت کهن الگویی اسطورة کیومرث پرداخته‌ایم. بر همین مبنا، خویشکاری‌های اساطیری شخصیت کیومرث در سه عنوان کهن الگوی انسان نخستین، زوج آغازین و قهرمان فرهنگی بررسی و طبقه بندی شده و از تحلیل الگویی خاستگاه‌های پیش تاریخی و فلسفی روایت او در ارتباط با پیش نمونة زروانی آن این نتیجه حاصل شده است که در نحلة زروانی- زرتشتی دورة ساسانی و فرقه‌هایی چون زروانیه و کیومرثیه که در جبرگرایی و اختربینی آن عصر تأثیر بسزایی داشتند، روایت کیومرث تکراری از الگوی کهن فروپاشی غول خدای نخستین در فرهنگ زروانی است؛ شخصیتی که می توان او را دربردارندة الگویی از"عالم‌ صغیر" در این جهان بینی قلمداد کرد که از تسلسل و تکرار پیش نمونة "عالم‌ کبیر" (زروان‌) حاصل شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of Kayumarth Myth in Ferdowsi’s Shāh-nāme and Persian Mythology Based on Mythological Criticism

نویسنده [English]

  • Farzad Ghaemi
چکیده [English]

Kayumarth is one of the fundamental figures in the mythological history of Iran. Although he does not figure in Zoroaster’s Gathas and the Hindu Rig Veda, he plays an important role as the prototype of the human beings in the Sassanid Zoroastrian culture. In the Khodāy-nāmes, the Shāh-name and the historical texts of the Islamic era, Kayumarth is referred to as the first king. Drawing on the mythological approach, this paper tries to analyze and compare the structural pattern of Kayumarth mythical functions in mythology with the corresponding narratives in different cultures in order to shed further light on the archetypal dimension of these accounts. To that end, the mythological functions of Kayumarth have been classified under three categories: Kayumarth as the archetype of the first human; the primordial couple and Kayumarth as the first cultural hero. Examining the patterns of philosophical and pre-historical origins of the narratives and their relationships with the Zurvānic prototype have revealed that in the Zurvānic-Zoroastrian branch of the Sassanid period and the sects such as “Zurvānyeh” and “Kayumarthyeh” which had a profound impact on deterministic and astronomical beliefs of this era, Kayumarth narrative is simply the repetition of the ancient pattern of the collapse of the first giant god in Zurvānic culture, a personality who can be deemed as the "microcosm" resulting from the repetition of the “Macrocosmic” prototype (i.e. Zurvan).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kayumarth
  • Zurvan
  • Ferdowsi’s Shāh-name
  • Persian mythology
  • the archetype
  • the first human
CAPTCHA Image