بررسی شیوه‌های تغییر امثال فارسی در متون منثور منتخب پس از اسلام تا سدۀ هشتم هجری

نوع مقاله : مقالۀ ترویجی توسعه‌ای (مطالعۀ موردی)

نویسندگان

• زینب رمضانی ¹
• سلمان ساکت ²

¹ کارشناس ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

² استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jls.2021.71251.1126

چکیده

اغلب مثل‌‌پژوهان تغییرناپذیری یا تغییرپذیری اندک را یکی از ویژگی‌‌های مثل دانسته‌‌اند. برخی از آنان هیچ‌گونه تغییری را در امثال جایز نمی‌‌دانند و برخی دیگر برای تغییر امثال حد و حدودی قائل شده‌‌اند. این مقاله بر آن است تا با بررسی امثال متون منثور منتخب تا سدهٔ هشتم هجری به بررسی مقوله تغییر امثال بپردازد. در این پژوهش 27 متن منثور فارسی خوانده و امثال فارسی آن‌‌ها استخراج شد. سپس امثال مشابه از نظر لفظی و محتوایی به‌منظور بررسی شیوه‌‌های تغییر در سیر تاریخی متون بررسی گردید. نتایج این پژوهش نشان می‌‌دهد بر خلاف تعاریف محققان، امثال در سیر تاریخی متون تغییر کرده‌اند. در میان امثال مستخرج از متون موردبررسی 74 مثل کم‌وبیش تغییر یافته‌‌اند. شیوه‌‌های تغییر در این امثال به ترتیب بسامد عبارتند از: تغییر در ساخت دستوری، تغییر بلاغی، تغییر در واژه‌‌ها، افزایش یا کاهش واژه‌‌ها و جابجایی نحوی.

کلیدواژه‌ها

• متون منثور
• امثال فارسی
• تغییر امثال
• شیوه‌‌های تغییر امثال

20.1001.1.20087187.1400.54.3.7.3

موضوعات

• ادبیات عامه

---

عنوان مقاله [English]

Exploring Methods of Changing Persian Proverbs in Selected Prose Texts from Islam to the Eighth Century

نویسندگان [English]

• Zeinab Ramezani ¹
• Salman Saket ²

¹ MA Student in Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

² Assistant Professor in Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Among all the rhetorical features of Persian prose works, proverbs as one of the important literary genres, have a special place in these texts. One of the categories that can be examined in the proverbs is the methods of variability. Immutability or slight immutability is one of the characteristics mentioned in researchers' definitions of parables. This feature has been expressed by researchers in two ways. Some do not allow any change in proverbs while some others have set limits for changing proverbs. This study intends to study the category of changing proverbs by examining the proverbs of selected prose texts up to the eighth century AH. The main purpose of this study is to show how proverbs change in the historical course of texts. In this research, 27 Persian prose texts were studied in order to extract proverbs. Then, similar proverbs were studied in terms of words and content to examine the patterns of change in the historical course of the texts. It was tried to extract the proverbs of each work and refrain from studying similar categories. The results show that proverbs in the historical course of texts have undergone changes, contrary to the definitions of scholars. Among the proverbs extracted from the studied texts, 74 proverbs have more or less changed. The methods of change in these proverbs in order of frequency are: Syntactic, vocabulary, and rhetorical changes. It was shown that in the studied texts, 70 proverbs have changed syntactically, 55 proverbs have changed lexically, and 40 proverbs have changed rhetorically.

کلیدواژه‌ها [English]

• Prose Texts
• Persian Proverbs
• Change of Proverbs
• Methods of Changes of Proverbs

مراجع

ارجانی، فرامرز بن خداداد. (1363). سمک عیّار. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: آگاه.

بهمنیار، احمد. (1361). داستان‌‌نامهٔ بهمنیاری. به کوشش فریدون بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران.

. (1328). «مثل چیست». یغما. سال 2. شماره 2و 3. ص 49- 52.

بیهقی، ابوالفضل. (1390). دیبای دیداری: متن کامل تاریخ بیهقی. به کوشش محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی. تهران: سخن.

پارسا، احمد. (1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال‌وحکم پارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جوینی، عطاملک بن محمد. (1337). تاریخ جهانگشای. به همت محمد رمضانی. تهران: کلاله خاور.

حسینی یزدی، محمدبن محمدبن محمدبن نظام. (1388). العراضة فی الحکایة السلجوقیة. به کوشش مریم میرشمسی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

حلبی، علی‌‌اصغر. (1379). خواندنی‌‌های ادب فارسی. تهران: زوّار.

حیدری ابهری، غلامرضا. (1385). حکمت‌‌نامهٔ پارسیان. قم: جمال.

خاتمی، محمدصادق. (1398). تصحیح مکتوبات صدی شیخ شرف‌‌الدین منیری و تحقیق دربارهٔ آن، رسالهٔ دکتری. دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی. گروه زبان و ادبیات فارسی.

خاقانی، افضل‌‌الدین بدیل بن علی. (1362). منشآت خاقانی. تصحیح و تحشیهٔ محمد روشن. تهران: دانشگاه تهران.

خرندزی زیدری نسوی، شهاب‌‌الدین محمد. (1381). نفثة‌‌المصدور. تصحیح و توضیح امیرحسین یزدگردی. تهران: توس.

دهخدا، علی‌اکبر. (1368). گزیدهٔ امثال‌وحکم دهخدا. به کوشش سید محمد دبیرسیاقی. تهران: تیراژه.

ذوالفقاری، حسن. (1388). «بررسی ضرب‌‌المثل‌‌های فارسی در دو سطح واژگانی و نحوی». فنون ادبی. شمارهٔ 1. ص 57-80.

. (1387). «تغییر شکل و تعدد روایات در ضرب‌المثل‌‌های فارسی». نجوای فرهنگ. شمارهٔ 7. ص 24- 13.

. (1387). «تفاوت کنایه با ضرب‌‌المثل». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارهٔ 10. ص 109-123.

. (1389). فرهنگ بزرگ ضرب‌‌المثل‌‌های فارسی. ج 1.تهران: معین.

رازی، نجم‌‌الدین. (1352). مرصادالعباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

راوندی، محمد بن علی بن سلیمان. (1364). راحه‌‌الصدور و آیه‌‌السرور در تاریخ آل سلجوق. تصحیح محمد اقبال. تهران: امیرکبیر.

زلهایم، رودولف. (1381). امثال کهن عربی. ترجمه: احمد شفیعیها. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ساکت، سلمان. (1388). «پیوند امثال عربی و فارسی در کتاب لطایف‌‌الامثال و طرایف‌‌الاقوال». الدراسات‌‌الادبیه. شمارهٔ پیاپی 67، 68، 69. ص 143- 172.

. (1393). «مثل‌‌ها و مثلواره‌‌های فارسی در نامه‌‌های عین‌‌القضات همدانی». مزدک‌‌نامه. شمارهٔ 6. صص 167‑179.

سعدی، مصلح بن عبدالله. (1392). گلستان. تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

سمعانی، شهاب‌‌الدین احمد. (1384). روح‌‌الارواح فی شرح الملک‌‌الفتاح. به اهتمام و تصحیح نجیب مایل‌‌هروی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

شهری، جعفر. (1382). قند و نمک. چاپ پنجم. تهران: معین.

طبری، محمدبن جریر. (1366). تاریخنامهٔ طبری. تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: نشر نو.

طوسی، خواجه نظام‌‌الملک. (1398). سیرالملوک. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

ظهیری سمرقندی، محمد بن علی. (1349). اغراض‌‌السیاسه فی اعراض‌‌الریاسه. تصحیح جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران.

. (1381). سندبادنامه. تصحیح محمدباقر کمال‌‌الدینی. تهران: میراث مکتوب.

عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر. (1371). قابوس‌‌نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: انتشارات علمی.

غازی ملطیوی، محمد. (1383). روضه‌‌العقول. تصحیح و تحشیه محمد روشن و ابوالقاسم جلیل‌‌ور. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

قاضی اوش. (1397). قرّه‌العین، تصحیح و تحقیق: سلمان ساکت و زهرا محمودی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.

قمی، نجم الدین ابوالرجاء. (1389). ذیل نفثه‌‌المصدور. تصحیح حسین مدرسی طباطبایی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. (1363). شرح‌‌التعرف لمذهب‌‌التصوف. مقدمه و تصحیح محمد روشن. تهران: اساطیر.

مرتضایی، سید جواد. (1390). «تمثیل، تصویر یا صنعت بدیعی؟». پژوهش‌‌های زبان و ادبیات فارسی. دورهٔ جدید. شمارهٔ 4. صص 38-29.

منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1362). کلیله‌ودمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی. تهران: دانشگاه تهران.

میبدی، ابوالفضل. (1382). کشف‌‌الاسرار و عده‌‌الابرار. ج 1. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.

واعظ‌‌زاده، عباس؛ یاحقی، محمدجعفر. (1392). «بررسی تأثیر شاهنامه در امثال فارسی بر پایهٔ امثال‌وحکم دهخدا». جستارهای ادبی. ش 181. صص 28-1.

وراوینی، سعدالدین. (1389). مرزبان‌‌نامه. به کوشش خلیل خطیب‌‌رهبر. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

وطواط، رشیدالدین. (1376). لطایف‌‌الامثال و طرایف‌‌الاقوال. تصحیح و تعلیق حبیبه دانش‌‌آموز. تهران: میراث مکتوب.

هبله‌‌رودی، محمدعلی. (1344). مجمع‌‌الامثال. ویراستهٔ صادق کیا. تهران: اداره فرهنگ‌عامه.

همایی، جلال‌‌الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.

همدانی، عین‌‌القضات. (1377). نامه‌‌های عین‌‌القضات همدانی. مقدمه، تصحیح و تعلیق علی‌‌نقی منزوی و عفیف عسیران. تهران: اساطیر.