تحلیل جلوه‌های خشونت نمادین در رمان «زوال کلنل» از دیدگاه نظریۀ جامعه‌شناختی پی‌یر بوردیو

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

• حسین ادهمی ¹
• مسروره مختاری ²
• بیژن ظهیری ناو ²

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

² استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

10.22067/jls.2024.84825.1514

چکیده

«زوال کلنل»، رمانی سیاسی از محمود دولت‌آبادی است که به‌ روایت زندگی یک افسرِ سابقِ ارتشِ شاهنشاهی ملقب به «کلنل» می‌پردازد. هریک از فرزندان کلنل با گرایش‌های سیاسی متفاوت، در گذر از انقلاب 1357 به سرنوشت تلخی دچار می‌شوند. در این رمان، فضایی تیره‌وتار و خفقان‌آور حاکم است که سیطرۀ امنیتی و ایدئولوژیکی دولت‌هایی تمامیت‌خواه را نشان می‌دهد. بر اساس نظریۀ پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، دولت در قامتِ یک اَبرمیدان و فراسرمایه با بهره‌گیری از دو ابزار قدرت؛ خشونت فیزیکی (زور) و خشونت نمادین (درونی کردن روابط سلطه)، به حاکمیت خود مشروعیت می‌بخشد. بوردیو برخلاف همۀ صاحبنظران، خشونت نمادین را به‌عنوان نیمۀ پنهان دولت، مهم‌ترین عامل سلطۀ دولت می‌شمارد و ریشۀ آن را در باورها و ضمیر ناخودآگاه عاملان اجتماعی می‌داند. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل این رمان بر اساس نظریات جامعه‌شناختی پی‌یر بوردیو است تا با رویکردی بینارشته‌ای (جامعه‌شناسی و ادبیات) و روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از مبانی نظریۀ پی‌یربوردیو به تأثیرات روابط سلطه به‌ویژه خشونت نمادین در این اثر بپردازد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در این رمان با جلوه‌هایی از خشونت نمادین مواجه هستیم که حاصل درونی شدن قواعد سلطه و در نتیجه همدستی و سلطه‌پذیری شخصیت‌های رمان است. این فضا چنان عرصه را بر شخصیت‌های اصلیِ داستان تنگ می‌کند که آن‌ها را به مرز فروپاشی درونی می‌رساند.

کلیدواژه‌ها

• محمود دولتآبادی
• زوال کلنل
• نقد جامعهشناختی
• پی‌یر بوردیو
• خشونت نمادین

موضوعات

• تتبعات ادبی

---

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Impacts of Symbolic Violence in the Novel The Decline of Colonel from the Perspective of Pierre Bourdieu’s Sociological Theory

نویسندگان [English]

• Hossein Adhami ¹
• Masroureh Mokhtari ²
• Bijan Zahiri nav ²

¹ PhD Candidate in Persian Language and Literature, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.

² Professor in Persian Language and Literature, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.

چکیده [English]

This study examined the novel The Decline of Colonel. The novel is characterized with a dark and mysterious atmosphere. The novel narrates the story of an army officer of the Pahlavi regime. Taking an interdisciplinary approach, this study explored the novel. To clarify some concepts, such key concepts of Bourdieu’s social theory were defined as capital, habitus, doxa, male dominance, and symbolic violence. The study showed that the suffocating and scary atmosphere dominating the novel indicates a controlling power behind all movements and behaviors of the characters. The controlling and dominant power manifests in some cases in the form of physical violence and reaches its peak in assassinating the colonel’s family members. In the novel, the author of uses a critical attitude towards the discourse of power and dominance to depict the the socio-political status of Iran about the Islamic Revolution. He depicts the challenges and contradictions of Iran in dealing with the drastic change.

کلیدواژه‌ها [English]

• Mahmoud Dowlatabadi
• The Decline of Colonel
• Sociological Criticism
• Piere Bourdieu
• Symbolic Violence

مراجع

ایوبی، ح. (1400)، به طعم فرهنگ: جامعه‌شناسی سیاسی پی‌یر بوردیو، ثالث.

باتلر، ج. (1400)، زیست روانی قدرت؛ نظریه‌هایی دربارۀ انقیاد، (پ، شریفی درآمدی و ل، طورانی، مترجم)، گام نو.

بوردیو، پ. (1393)، تمایز، (ح، چاوشیان، مترجم)، ثالث.

بوردیو، پ. (1396)، نظریۀ کنش، (م، مردیها، مترجم)، چاپ هفتم، نقش نگار.

بوردیو، پ. (1398)، جامعه‌شناس و مورخ، مصاحبه از روژه شارتی، (ا، محمدی، مترجم)، گل‌آذین.

بوردیو، پ. (1400 الف)، دربارۀ دولت، چاپ سوم، مولی.

بوردیو، پ. (1400 ب)، سلطۀ مذکر، (م، ناصری‌راد، مترجم)، آگه.

بوردیو، پ. (1401 الف)، انسان دانشگاهی، (ح، چاوشیان، مترجم)، چاپ دوم، پارسه.

بوردیو، پ. (1401 ب)، دربارۀ تلویزیون و سلطۀ ژورنالیسم، (ن، فکوهی، مترجم)، چاپ سوم، فرهنگ جاوید.

پوینده، م، ج. (1398)، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، چاپ چهارم، نقش‌جهان.

جمشیدی‌ها، غ.، و پرستش، ش. (1386)، «دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پی‌یر بوردیو»، مجلۀ نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 30. https://journals.ut.ac.ir/article_18322.html

دورکیم، ا. (1373)، قواعد روش جامعه‌شناسی، (علی‌محمد کاردان، مترجم)، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

دولت‌آبادی، م. (1392)، زوال کلنل، گردون.

زنجانی‌زاده، ه. (1383)، «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی بوردیو»، مجلۀ علوم اجتماعی، شماره دوم، صص 23-39 https://social.um.ac.ir/article_24651.html

شایان مهر، ع. (1398)، پی‌یر بوردیو، چاپ دوم، اختران.

قادرزاده، ه.، و دیگران، (1391)، «بازشناسی مفهوم قدرت در اندیشۀ فوکو»، نشریۀ غرب‌شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره دوم، صص 107-127. https://ensani.ir/fa/article/316194/

مقدس جعفری، م. ح.، و دیگران، (1386)، «بوردیو و جامعه‌شناسی ادبیات»، مجلۀ ادب پژوهی، شماره دوم، صص 77‑94. https://adab.guilan.ac.ir/article_300.html

ممتاز، ف. (1383)، «معرفی مفهوم طبقه از دیدگاه بوردیو»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، شماره 41 و 42، صص 149- 16. https://ensani.ir/fa/article/144264

میرعابدینی، ح. (1399)، سرگردان در میدان‌های پی‌یر بوردیو و مقالات دیگر، چشمه.

نقیب‌زاده، ا. (1385)، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی، چاپ پنجم، قومس.