گوهر و هنر در شاهنامه و بازتاب آن در ادب فارسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

• قدمعلی سرامی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان

10.22067/jls.v47i3.44862

چکیده

یکی از کلیدی‌ترین مباحث شاهنامهشناسی مبحث گوهر و هنر در این حماسه است. از دیدگاه شاهنامه، جهان آفرین، جهان کهین (مردم) و جهان مهین (گیتی) را هر یک با گوهری وی‍‍ژه آفریده است و هر دو ناگزیر‌ند فرمان گوهرها‌یشان را گردن گذارند، اما به گوهر جهان کهین (مردم) اختیار خویش را تفویض کرده و چونین است که آدمی از جوهرة دیگری به نام هنر نیز که محصولِ اِعمال همین اختیار خداداد است، برخورداری حاصل کرده است. بنا به مندرجات شاهنامه، انسان به یاریگری هنر می‌تواند سرانجام راه تدویری سرشت خود را به طریق سرنوشت پیوسته و دایرة کمال خویش را فراهم آورد و بدین ترتیب در عین حال که نخستین فطرت است، پسین شمار هم باشد. به انگاشت این مقاله، تمامت شاهنامه در حقیقت نمایش تفصیلی این دو بیت از این حماسة بی‌بدیل است:
تو را از دو گیتی برآورده‌اند
به چندین میانجی بپرورده‌اند

نخستین فطرت، پسین شمار
تویی خویشتن را به بازی مدار

کلیدواژه‌ها

• شاهنامه
• هنر
• گوهر
• کوشش
• بخشش

---

عنوان مقاله [English]

Essence and Art in the Shāh-nāma and their Reflection in Persian Literature

نویسنده [English]

• .Qadam ‘Ali Sarrāmi

Islamic Azad University Zanjan

چکیده [English]

One of the central issues in Shāh-nāma studies concerns the question of “essence” and “art.” In the Shāh-nāma’s perspective, the demiurge has created the microcosm (humankind) and the macrocosm (the universe), each with a particular essence. Both cannot but submit to the command of their essences. However, the creator has bestowed his discernment on the human world. For this reason, the human being is also possessed of another unique essence, attendant on the God-given discernment. According to the Shāh-nāma, the human being, aided by art, can ultimately redeem the circularity of his or her nature through an uninterrupted destiny and close the circle of his or her perfection. The human being can thus be at the same time “by nature first”and“in order last.” We believe that all of the Shāh-nāma can in fact be seen as a detailed exposition of the following verses:

Doth “man” imply one nature, one alone?
Thou know’st it may be but the feeble side
Of mortal man, wherein no trace is shown
Of aught beyond and yet two worlds agree –
A might partnership – to furnish thee.
By nature first, in order last, art thou;
Hold not thyself then lightly.

(Translation by Arthur and Edmond Warner)

کلیدواژه‌ها [English]

• Shāh-nāma
• Art
• essence
• Striving
• pardon

مراجع

اسدی طوسی. (1354). گرشاسب نامه. مقدمه و تصحیح حبیب یغمایی. تهران: طهوری. چاپ دوم.

اقبال لاهوری. (1361). دیوان. تهران: پگاه. چاپ اول.

بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1385). رباعیات. تصحیح و مقدمه اکبر بهداروند. تهران: نگاه. چاپ اول.

بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1376). کلیات بیدل. تصحیح اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی. تهران: الهام. چاپ اول.

بهار، مهرداد. (1380). بندهش فرنبغ دادگی. تهران: توس. چاپ دوم.

حافظ، شمس الدین محمد. (1386). دیوان. به کوشش منوچهر علی‌پور و با مقدمة قدمعلی سرّامی. تهران: تیرگان. چاپ دوم.

حاکمی، اسماعیل. (1386). تحقیق دربارة ادبیات غنایی ایران و انواع شعر غنایی. تهران: دانشگاه تهران. چاپ اول.

خاقانی شروانی. (1373). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار. چاپ چهارم.

دقیقی طوسی. (1373). دیوان. به اهتمام محمدجواد شریعت. تهران: اساطیر. چاپ دوم.

دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران. چاپ دوم.

رودکی سمرقندی، ابوعبدالله جعفر بن محمد. (1379). دیوان. مقدمه و تصحیح جواد برومند سعید. کرمان: عماد کرمانی. چاپ اول.

سرّامی، قدمعلی. (1385). از هرگز تا همیشه. تهران: ترفند. چاپ دوم.

سرّامی، قدمعلی.. (1367). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ اول.

سرّامی، قدمعلی.. (1385). پنج مقاله دربارة ادبیات کودک. تهران: ترفند. چاپ دوم.

سرّامی، قدمعلی.. (1387). فصلنامة ادبیات عرفانی و استوره‌شناختی. ش13. زمستان.

سربندی، علی. (1387). زن شعر خداست. تهران: پیکان. چاپ اول.

سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1368). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة. مقدمه و تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران. چاپ سوم.

سهروردی، شهاب الدین یحیی. (1380). مجموعة مصنفات شیخ اشراق. ج3. تصحیح سیدحسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صاحب الزمانی، ناصرالدین (مترجم). (1357). نظریه‌های بنیادی دربارة نوجوانی. تألیف رالف موس. تهران: عطائی. چاپ اول.

فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامه. بر اساس شاهنامة ژول مول. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ اول.

فردوسی، ابوالقاسم.. (1374). شاهنامه. چاپ مسکو. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: داد. چاپ اول.

فرخ زاد، فروغ. (1377). مجموعه اشعار. به کوشش سعید قانعی. تهران: بهزاد. چاپ اول.

فروم، اریش. (1360). فراسوی زنجیرهای پندار. تهران: تهران. چاپ اول.

کتاب مقــدس. (1380). ترجمۀ فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن. تهران: اساطیر. چاپ اول.

لانگمن. (1388). جنین شناسی پزشکی. ترجمة روشنک قطبی، آزادة زنوزی و نسیم بهرامی. تهران: گلبان. چاپ اول.

مزداپور، کتایون. (1369). شایست ناشایست. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ اول.

مولوی. (1375). مثنوی معنوی. تصحیح و مقدمه و کشف الابیات: قوام الدین خرمشاهی. تهران: دوستان. چاپ اول.

میرفخرایی، مهشید. (1376). روایت پهلوی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی. چاپ اول.

ناصر خسرو قبادیانی. (1332ش./1953م.). جامع الحکمتین. تصحیح و مقدمة محمد معین و هنری کربن.

ناصر خسرو قبادیانی.. (1378). دیوان. تصحیح جعفر شعار و کامل احمدنژاد. تهران: قطره. چاپ اول.

نسفی، عزیزالدین. (1362ش./1983م.). الانسان الکامل. مقدمه فرانسوی و تصحیح ماژیران موله. تهران: طهوری. چاپ اول.

نظامی گنجوی. (1376). هفت پیکر. تصحیح و حواشی وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره. چاپ اول.

de Menasch, J.P. (1973). Le troisème livre du dēnkart. Paris.

Gignoux . Ph. (1948). Le livre ďardā vτrāz. Paris