به دستش یکی تند سارنج بود(ابهام‌زدایی از رزم‌افزاری ناشناخته)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران

چکیده

در منابع کهنِ سلاح‌شناسی و نیز متون تاریخی و پهلوانی، گاهی از رزم‌افزارهایی نام برده شده است که امروزه برای پژوهشگران و محققان ادبِ حماسی و پهلوانی، ناآشنا و غریب می‌نماید. یکی از این رزم‌افزارها، « سارنج » نام دارد که ظاهراً برای نخستین‌بار در منظومة زرّین‌قبانامه –که از منظومه‌های بلندِ پهلوانیِ عهد صفوی است- از آن یاد شده است و مصححِ فاضلِ آن، اظهار داشته‌اند که این واژه را در فرهنگ‌ها و متون نیافته‌‌اند و فعلاً منحصر به یگانه کاربردِ آن در زرّین‌قبانامه است. نگارندة این جستار، با پژوهش در متون پهلوانی، تاریخی و قصه‌‌های بلندِ عامیانة ماجراجویانه، علاوه بر یافتنِ نمونه‌هایی دیگر از سارنج ، و توصیفِ شکل و ساختارِ ظاهری این رزم‌افزار و نحوة به‌کارگیریِ آن توسط طبقه‌ و گروهی خاص از پهلوانان و جنگجویان، به این نتیجه رسیده است که واژة سارنج برای نخستین‌بار، در ریختی کهن‌تر و اصیل‌تر، در قرن ششم و هفتم استفاده می‌شده است و پس از آن، در زنجیره‌ای دَرهم و پیچیده از تصاحیف و تغییرات، به سارنج مبدّل گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

In his Hand Was a Sharp Saranj (Disambiguation of an Unknown Weapon)

نویسنده [English]

  • Behzad Atooni
Assistance Professor in Persian Language and Literature, University of Ayatollah Boroujerdi, Boroujerd, Iran
چکیده [English]

Some weapons are mentioned in the ancient sources of weaponology as well as in historical and heroic texts, but now they seem unfamiliar or strange to researchers and scholars of epic and heroic literature, and yet there are few sources to know about them. One of the weapons is called “Saranj”, which apparently has ben mentioned for the first time in the Zarrin Ghabanameh, a long heroic poem of Safavid era. The corrector of the work states that he had not found the word in the dictionaries and texts, and it has only been mentioned in Zarrin Ghabanameh. Using library sources such as heroic texts, historical texts, and long tales of adventurous folk, and examining other examples of Saranj in these texts, this descriptive-analytical study provides new information about this weapon, which include: 1) regarding the shape and components, Saranjs are found in two distinct types and forms; 2) regarding the usage, Saranjs are used for cutting, striking, and twisting; 3) Saranjs are only used for a certain group, that are non-Iranian, divs, and enemies. In addition to discussing the appearance and structure of Saranj, this study investigated its terminology, and concluded that Saranj had been used in older and more original forms, for the first time in the 6th and 7th centuries, as “Salikh” and “Salak”, and after that, over complicated chain of misuses, has been turned into a Saranj.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saranj
  • Zarrin Ghabanameh
  • Epic
  • Weapon
آیدنلو، سجاد. (1386 الف). «رزم‌افزار موروثی و سنگین پهلوان در سنّت حماسی ایران». شاهنامه‌پژوهی. با نظارت دکتر محمدرضا راشد محصل. مشهد: آهنگ قلم. دفتر دوم.
--------. (1386 ب). «ذوالفقار، از تاریخ تا افسانه (ویژگی‌های داستانی ذوالفقار در فرهنگ و ادب ایران)». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). دوره 1. شمارۀ 3: صص 142-115.
پورداوود، ابراهیم. (1345). «زین‌ابزار گرز». بررسی‌های تاریخی. شمارۀ 5 و 6: صص 31-19.
جعفری دهقی، محمود؛ پوراحمد، مجید. (1392). «گرز گاوسرِ فریدون و منشاء آن»، ادب فارسی، دورۀ 3. شماره 2. پیاپی 2: صص 57-39.
خلف تبریزی، محمدحسین. ( 1363). برهان قاطع، به کوشش محمد معین. تهران: امیرکبیر.
 راوندی، مجمد بن علی بن سلیمان. ( 1386). راحه الصدور و آیه السرور. تصحیح محمد اقبال. تهران: اساطیر.
 رساله‌های تیراندازی. ( 1396). مقدمه، تصحیح و توضیح مهران افشاری و فرزاد مروجی. تهران: چشمه.
 زرین‌قبانامه. (1393). تصحیح و مقدمۀ سجاد آیدنلو. تهران: سخن.
 سام‌نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی. تهران: نشر میراث مکتوب.
شاهنامۀ نقالان. (1396). مرشد عباس زریری اصفهانی. ویرایش جلیل دوستخواه. 5 ج. تهران: ققنوس.
شاهنامۀ هفت لشکر. (1400). تصحیح و توضیحات محمد جعفری قنواتی و زهرا محمد حسنی صغری. تهران: خاموش.
طومار شاهنامه. (1399). سیدمصطفی سعیدی. 2 ج. تهران: خوشنگار.
طومار کهن شاهنامۀ فردوسی. (1395). نوشتۀ جمشید صداقت‌نژاد. تهران: دنیای کتاب.
 قائمی، فرزاد. (1391 الف). «اسطورۀ نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر». ادب‌پژوهی. شمارۀ 21: صص 110-89.
 قصۀ حمزه .(1347). به کوشش جعفر شعار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 مبارکشاه، محمدبن منصور بن سعید. (1346). آداب الحرب و الشجاعه. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکاء.
 محمد پادشاه. (1363) فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات کتابفروشی خیام.
 مشکین‌نامه. (1386). طومار نقالی حسین بابا مشکین. به اهتمام داوود فتحعلی بیگی. تهران: نمایش.
CAPTCHA Image