ویژگی‌ها و عملکرد فرمانروای آرمانی در اندیشۀ فارابی و فردوسی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

4 دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مهم‌ترین مسأله‌ها در بررسی اندیشۀ سیاسی در متون فلسفی و ادبی این است که چه کسی با چه ویژگی‌هایی و چگونه باید حکومت کند. پاسخ به این پرسش، بخش مهمّی از آثار فلسفی و ادبی قدیم را که در حوزۀ اندیشۀ سیاسی مهم‌اند، در بر می‌گیرد. در این مقاله نیز ابتدا به بررسی ویژگی‌ها و عملکرد رئیس اوّل در مدینۀ فاضلۀ فارابی پرداخته‌ایم و سپس ویژگی‌ها و عملکرد شاه آرمانی در شاهنامۀ فردوسی را بررسی کرده‌ایم و درنهایت تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو را نشان داده‌ایم. فارابی و فردوسی هر دو با درک بحران‌های سیاسی زمانۀ خویش، فرمانروایی آرمانی مدّ نظر خود را، یکی به‌ زبان فلسفۀ سیاسی و دیگری در قالب حماسۀ ملّی ایران، توصیف کرده‌اند که توصیف‌های آن‌ها در بیشتر موارد مشترک و نشان‌دهندۀ آرمان شاهی ایرانی در قرن چهارم هجری است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics and Function of the Ideal Prince in Farabi and Ferdowsi's Thought

نویسندگان [English]

  • Abdollah Radmard 1
  • Abdollah Radmard 2
  • Mohammad Jafar Yahaghi 3
  • Mahdi Najafzadeh 4
1 PhD candidate, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM), Mashhad ,Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM), Mashhad ,Iran
3 . Professor, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM), Mashhad, Iran
4 Associate Professor, Department of of Law and Political Science, Ferdowsi University Of Mashhad (FUM), Mashhad ,Iran
چکیده [English]

Extended abstract

Introduction

A large part of Ferdowsi's Shahnameh is about the kings of ancient Iran, and its central idea can also be clearly considered political.  If we compare Ferdowsi's political philosophy in Shahnameh with that of Iranian thinkers, Farabi will be the best one. Because of his philosophy about Utopia, Farabi is a pioneer. Formulating his theory, he had been influenced by Plato and Aristotle's philosophy, Islamic and Shiite theories, as well as the political thoughts of ancient Iran. However, what Farabi wrote about politics is "political philosophy" and what we found about politics in Shahnameh is "political thought" and as the word "thought" contains philosophy and beliefs, in this paper, the expression "political thought" also includes Farabi's political philosophy as well as Shahnameh's political views. It is because the political discussions talked more about the "king" and what attributes he should have and how he should govern in the ancient texts.

Theoretical Framework and Method

This paper uses a comparative approach that discusses literature, including philosophy, in relation to other fields in the arts and humanities. With this method, in a specific subject, the similarities and differences between the two texts can be shown and explained, without proving to be a direct influence on one another. The utopia of Farabi and Ferdowsi's Shahnameh are two historical products, and the study of political thinking in them will recreate a portion of the history of Iranian thought and complete our interpretation of it.
The periods in which Farabi (259 / 259-339 AH) and Ferdowsi (329-411 / 416 AH) were living coincided with the ruling over Iran by Tazi and Turkish aliens. The starting point for theorizing on politics by them was to observe political crises. Farabi and Ferdowsi's strategic thinking were both formulated by witnessing the government's problem and attempting to offer a solution to it. The questions will be answered in this article: what are the qualities of an ideal ruler in the utopia of Farabi and Ferdowsi Shahnameh, and how does he govern?
To address these questions, the characteristics and functions of the first ruler of the Farabi’s utopia (madine-ye fazele) are first taken from the works comprising his political thought and then the characteristics and functions of Shahe Armani in Ferdowsi's Shahnameh are drawn from the tales of the Iranian national epics and Ferdowsi’s speeches, articulated and ultimately compared with each other, and their similarities and differences are historically studied and analyzed.

Review of Literature

There is no case that has comparatively studied the characteristics and performance of the first president in the utopia of Farabi and Shah Armani in Ferdowsi's Shahnameh, among the studies that have been performed so far and are somehow relevant to the subject of this article; however, several studies have been undertaken whose authors have separately analyzed Farabi's political thought and Ferdowsi. Moreover, there are other studies in Shahnameh that are somewhere dedicated to political concepts and issues or have discussed this subject. On the other hand, only three scholars have already made brief remarks in comparing the political theory of Farabi and Ferdowsi including Tabatabai (1367, 1383, 1395, 1397) and Rashed Mohsal (1387) and Asil (1381). The methodology of these two studies is similar to our approach in this article; Mojtabaei (1352) has tried to compare Plato's utopia with the Achaemenid Empire in Iran and Jokar (2006) has compared the utopia of Farabi in general with Saadi's utopia in Bustan.

Conclusions and Discussion

There are several contradictions between the thoughts of Farabi and the Shahnameh of Ferdowsi on the ideal prince: in a certain case, Farabi approved the rule of a council of elites, but the Shahnameh stresses the need for the Shah to be one. In Shahnameh, being Iranian requires being a ruler, but this issue has no place in Farabi's mind. In the structure of the utopia, Farabi did not consider a position for a minister or counsellor, but advisers have a very vital role in Shahnameh.
The common features and roles suggested to the ruler of Armanshahr by Farabi and Ferdowsi include 1. The development and governance of Armanshahr by an individual who is superior and more complete than others with the goal of fulfilling needs and achieving prosperity and happiness. 2. The ruler's place in utopia is like God's place in the world. 3. The ideal prince must have comprehension and knowledge and be able to know the truth of God. 4. He is selected and motivated by God, the forerunner and the guide to happiness for human beings and knows the mysteries. 5. Eloquence, strength, fitness, piety, integrity, ambition, righteousness, bravery, and understanding the proper rite of governance are his other characteristics. 6. Owing to the virtue and specialization of people, this monarch organizes a special social structure and is vigilant not to disrupt it. 7. He aims through community engagement and civic collaboration to eradicate evils and accomplish the goodness.
The picture of a desirable government, which is articulated in the language of philosophy as well the language of literature in the form of the national epic of Iran, is portrayed by these characteristics and functions and is a response to the crisis of rule in Farabi and Ferdowsi. In Farabi's ideology, the Islamic community (ummah) is the target society and the world is the idealistic version of it, and cultural Iran in the Persian language is the target society in Ferdowsi's political thought.
It is therefore not unlikely that the parallels between the two hypotheses emerge from Iranshahri's political thought and the contradictions between the two arise from the differences in other sources, given the sources of these two concepts. But the Iranian component of both hypotheses appears to triumph over the other elements, as the correlations overshadow the differences. It may also be said that the sum of the views of Farabi and Ferdowsi on the ideal ruler is the same as the ideal of government in Iranian history, which Iranian thinkers have considered in different texts from the fourth century AH to the modern period. This is a formulation of the desired imperial perfection in texts that can somehow be considered as political thought in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Utopia
  • Shahnameh
  • Farabi
  • Ferdowsi
  • First ruler
  • Shah-i Armani
آیدنلو، سجاد. (1390). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامۀ فردوسی). تهران: سخن.
ادی، سموئل کندی. (1381). آیین شهریاری در شرق. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: علمی‌فرهنگی.
اسپریگنز، توماس. (1397). فهم نظریه‌های سیاسی. ترجمۀ فرهنگ رجایی. تهران: آگه.
استراوس، انسلم و کربین، جولیت. (1397). مبانی پژوهش کیفی؛ فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ترجمۀ ابراهیم افشار. تهران: نشر نی.
اسلامی، روح‌الله؛ بهرامی، وحید. (1394). «پدیدارشناسی سیاسی فرّه در اوستا و شاهنامه». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال دهم. شمارۀ چهارم. پاییز. صص 7-40.
. (1396). «فرّه‌مندی در شاهنامۀ فردوسی و بحران جانشینی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال سیزدهم. شمارۀ اوّل. زمستان. صص 45-72.
اصیل، حجت‌الله. (1381). آرمانشهر در اندیشۀ ایرانی. ویراست دوم. تهران: نشر نی.
اعتمادمقدّم، علیقلی. (1346). پادشاهی و پادشاهان از دیدۀ ایرانیان بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر. ادارۀ فرهنگ عامه.
. (1350). آیین شهریاری در ایران بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
امینی، علی‌اکبر؛ گودرزی، عقیل. (1390). «دیالکتیک و عناصر بنیادین اندیشه‌های سیاسی فردوسی». پژوهشنامۀ روابط بین‌الملل. دورۀ 4. شمارۀ چهاردهم. بهار. صص 9-27.
پرهام، باقر. (1370). «مبانی و کارکردهای شهریاری در شاهنامه و اهمّیت آن در سنجش خرد سیاسی در ایران». ایران‌نامه. شمارۀ 37. زمستان. صص 98-121.
. (1377). با نگاه فردوسی؛ مبانی نقد خرد سیاسی در ایران. ویراست دوم با چند گفتار تازه. تهران: مرکز.
بشیریه، حسین. (1380). آموزش دانش سیاسی (مبانی علم سیاست نظری). تهران: مؤسّسۀ پژوهشی نگاه معاصر.
پورداود، ابراهیم. (1394). یشت‌ها. 2 جلد. تهران: اساطیر.
پولادی، کمال. (1396). تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران و اسلام. تهران: مرکز.
جوانشیر، ف‌م. (1360). حماسۀ داد؛ بحثی در محتوای سیاسی شاهنامۀ فردوسی. انتشارات حزب تودۀ ایران.
جوکار، نجف. (1385). «جامعۀ آرمانی در نگاه فارابی و سعدی». مجلّۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورۀ بیست‌وپنجم. شمارۀ سوم. پیاپی 48. پاییز. صص 69-84.
خاتون‌آبادی، افسانه. (1391). کیخسرو آرمانشاه ایرانیان. تهران: جهان کتاب.
خالقی‌مطلق، جلال. (1393). یادداشت‌های شاهنامه. 3 جلد. تهران: مرکز دایره‌المعارف اسلامی. مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.
دانش‌پژوه، محمّدتقی. (1390). «اندیشۀ کشورداری نزد فارابی». فارابی‌شناسی (گزیدۀ مقالات). به‌اهتمام میثم کرمی. تهران: حکمت. صص 93-130.
داوری‌اردکانی، رضا. (1346). «بحثی در آثار سیاسی فارابی». مجلّۀ معارف اسلامی (سازمان اوقاف). شمارۀ چهارم. آبان. صص 65-70.
. (1354). «معنی سیاست در نظر فارابی». ابونصر فارابی (مجموعۀ خطابه‌های تحقیقی). تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. صص 7-13.
. (1354). فلسفۀ مدنی فارابی. تهران: انتشارات شورای عالی فرهنگ و هنر. مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.
. (2536). فارابی مؤسّس فلسفۀ اسلامی. انجمن شاهنشاهی فلسفۀ ایران.
. (1389). فارابی فیلسوف فرهنگ. تهران: سخن.
دهخدا، علی‌اکبر. (1374). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دیویس، دیک. (1396). حماسه و نافرمانی. ترجمۀ سهراب طاوسی. تهران: ققنوس.
راشدمحصّل، محمّدرضا. (1368). «فر و فرّه در شاهنامه». مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد. سال بیست‌وسوم. شمارۀ سوم و چهارم. پاییز و زمستان. صص 357-386.
. (1387). «آرمان رهبری در شرق». فصلنامۀ پاژ. سال اوّل. شمارۀ چهارم. زمستان. صص 117‑134.
رستگار، نصرت‌الله. (1384). «مشروعیت حکومت از دیدگاه فردوسی». آیینۀ میراث. دورۀ جدید. سال سوم. شمارۀ دوم. تابستان. صص 9-40.
رستگارفسایی، منصور. (1388). فرهنگ نام‌های شاهنامه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
روزنتال، اروین‌آیزاک‌یاکوب. (1387). اندیشۀ سیاسی اسلام در سده‌های میانه. ترجمۀ علی اردستانی. تهران: قومس.
ریاحی، محمّدامین. (1382). سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سجّادی، سیّدجعفر. (1354). «فارابی بین مدینۀ فاضلۀ افلاطون و نظام اجتماعی اسلام». ابونصر فارابی (مجموعۀ خطابه‌های تحقیقی). تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. صص 31-37.
سونگ‌یو، دال. (1391). «فیلسوف‌پیامبر به‌عنوان زمامدار آرمانی در اندیشۀ سیاسی ایران میانه». مجلّۀ پژوهش‌های فلسفی‌کلامی دانشگاه قم. سال سیزدهم. شمارۀ سوم. بهار. صص 123-140.
سینایی، وحید؛ خطیبی‌قوژدی، محمّد. (1393). «مفاهیم، کارگزاران و سامان سیاسی در شاهنامۀ فردوسی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال نهم. شمارۀ دوم. بهار. صص 75-100.
طباطبایی، سیّدجواد. (1367). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
. (1383). زوال اندیشۀ سیاسی در ایران. ویرایش جدید. تهران: کویر.
. (1395). درآمدی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران. تهران: کویر.
. (1397). خواجه نظام‌الملک طوسی؛ گفتار در تداوم فرهنگی ایران. تهران: مینوی خرد.
عالم، عبدالرّحمن. (1373). بنیادهای علم سیاست. تهران: نشر نی.
عنایت، حمید. (1395). نهادها و اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام. با تصحیح و مقدّمۀ صادق زیباکلام. تهران: روزنه.
فارابی، ابونصر محمّد. (1358). سیاست مدنیّه. ترجمه و تحشیه از سیّدجعفر سجّادی. تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
. (1361). اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله. ترجمه و تحشیه از سیّدجعفر سجّادی. تهران: طهوری.
فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. 2 جلد. پیرایش جلال خالقی‌مطلق. تهران: سخن.
فیرحی، داود. (1378). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام. تهران: نشر نی.
قائمی، فرزاد. (1390). «تحلیل انسان‌شناختی اسطورۀ فر و کارکردهای آن در شاهنامۀ فردوسی و اساطیر ایران». جستارهای ادبی. سال چهل‌وچهارم. شمارۀ سوم. پاییز. صص 113-148.
قادری، حاتم. (1382). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران. تهران: سمت.
کربن، هانری. (1395). تاریخ فلسفۀ اسلامی. ترجمۀ سیّدجواد طباطبایی. ویراست دوم با تجدید نظر کامل در ترجمه و مقدّمه. تهران: مینوی خرد.
کریستنسن، آرتور. (1350). کارنامۀ شاهان در روایات ایران باستان. ترجمۀ باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی. تبریز: انتشارات کمیتۀ استادان شورای جشن دوهزاروپانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران در دانشگاه تبریز.
کسرایی، محمّدسالار. (1386). «اندیشۀ سیاسی فردوسی». فصلنامۀ تخصّصی علوم سیاسی. سال چهارم. شمارۀ هفتم. صص 213-234.
مجتبایی، فتح‌الله. (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
محقّق، مهدی. (1354). «اشاره‌ای به تأثیر فارابی در دیگران». ابونصر فارابی (مجموعۀ خطابه‌های تحقیقی). تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. صص 60-67.
مسکوب، شاهرخ. (1382). «جهانداری و پادشاهی در شاهنامه». ایران‌نامه. سال بیست‌ویکم. شمارۀ سوم. صص 217‑250.
منشادی، مرتضی. (1389). «پیوند اسطوره و سیاست در شاهنامه؛ تلاش برای بازتولید هویت ملّی ایرانیان». فصلنامۀ مطالعات ملّی. سال یازدهم. شمارۀ اوّل. صص 37-56.
. (1391). «بررسی چیستی سیاست و کیستی فرمانروا در شاهنامه». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال هفتم. شمارۀ سوم. تابستان. صص 115-146.
یاحقّی، محمّدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
یاحقّی، محمّدجعفر؛ آدینه‌کلات، فرامرز. (1387). «زمینه‌های اجتماعی فروپاشی حکومت ساسانی بر اساس شاهنامۀ فردوسی». زبان و ادبیات فارسی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی). سال شانزدهم. شمارۀ 60. بهار 1387. صص 155-176.
Morrow, John. (2005). History of Western Political Thought, second edition, NewYork, Palgrave Macmillan, 2005.
CAPTCHA Image