همایون نامه (تاریخ منظوم زجّاجی) (بررسی نسخه شناختی و تاریخی اثر و محتوای آن)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

• جواد راشکی علی آباد
• جواد عباسی

دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jls.v47i4.17686

چکیده

تاریخ نگاری منظوم به عنوان سبکی از تاریخ نگاری مطابق با الگوی شاهنامۀ فردوسی در سدۀ ششم هجری پا گرفت و در عهد مغول رونق فراوان یافت؛ به گونه ای که در این عهد در کمتر از یک سده، بیش از ده عنوان تاریخ نامۀ منظوم سروده شد که از جملۀ مشهورترین آن ها ظفرنامۀ حمدالله مستوفی است. یکی از نخستین منظومه های تاریخی عهد مغول تاریخ نامه ای است که نصرِ زجّاجی تبریزی آن را به رشتۀ نظم کشیده است. تاریخ های منظوم به طور عام و تاریخ منظوم زجّاجی به طور خاص از تیررس نگاه علمی پژوهشگران تاریخ و ادبیات دور مانده اند. بنابراین همایون نامه هم نسبتاً ناشناخته مانده و هم آنجاهایی که به مشاهدۀ معدودی از اهل دانش رسیده، با خطاهایی همراه شده که از چشم منتقدان به دور مانده است. این نوشتار کوشش دارد ضمن معرفی اجمالی همایون نامه و سرایندۀ آن به بررسی و نقد برخی نظرات در مورد این منظومه بپردازد و در ضمن اهمیت تاریخی و جایگاه ادبی آن را به بحث بگذارد.

کلیدواژه‌ها

• زجّاجی
• حبیبی
• پیرنیا
• ملک صدرالدین
• تاریخ منظوم
• همایون نامه

---

عنوان مقاله [English]

Homāyun-Nāma (Tārikh-e Manẓum-e Zojāji): A Codicological and Historical Study

نویسندگان [English]

• Javad Rashki Ali-Abad
• Javad Abbasi

Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Versified historiography as a style of historiographycame into being in 6th/12th century Iran through imitating Ferdowsi’sShāhnāma and reached its height in Mongol era. Consequently, in less than a century, more than ten versified histories were composed including one of the most famous one, Ẓafar-nāma ofḤamd-AllāhMostawfi. But it was ZojājiTabrizi who composed the first versified history, Homāyun-nāma, in early Ilkhanid period. These versified histories in general and Homāyun-nāma in particular have been ignored mostly in Ilkhanid historiography and scholarship. Besides remaining unknown, there are some misunderstandings in few observations which have been done about Homāyun-nāma, including its recent edition. This article begins with a brief introduction about the work and its composer, investigates some historical misunderstandings about it and throws light on its importance in Persian literature and historiography

کلیدواژه‌ها [English]

• Zojāji
• Homāyun-nāma
• Ḥabibi
• Pirniā
• Versified Historiography
• Persian literature
• MalekṢadr al-Din

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1386). نارسیده ترنج. اصفهان: مانا.

ابن الفوطی، کمال الدین عبدالرزاق. (1416ق.). معجم الآداب فی معجم الالقاب. تحقیق محمد الکاظم. طهران: وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی.

پیرنیا، علی. (1390). «یادداشت». همایون نامه (نیمۀ نخست): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا. تهران: میراث مکتوب.

پیرنیا، علی (1383). «یادداشت». همایون نامه (نیمۀ دوم): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

جوینی، علاءالدین عطاملک. (1334). تاریخ جهانگشا. تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی. لیدن: مطبعه بریل.

حبیبی، عبدالحی. (1331). «تاریخ منظوم زجاجی». یغما. سال پنجم. شمارۀ 12.

حسینعلی، حسن. (1388). گذری بر تاریخ زنجان. زنجان: دانش.

دولت آبادی، عزیز. (1377). سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار). تبریز: ستوده.

زجّاجی. (1390). همایون نامه(نیمۀ نخست): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا.تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

زجّاجی 1383).همایون نامه (نیمۀ دوم): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

صفا، ذبیح الله. (1333). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

عباسی، جواد؛ راشکی علی آباد، جواد. (1389). «عنایت به شاهنامۀ فردوسی و شاهنامه سرایی در عصر فرمانروایی مغولان بر ایران (بررسی موردی دو شاهنامۀ خطّی در تاریخ مغول)». جستارهای ادبی. سال چهل و سوم. شمارۀ دوم.

فردوسی، ابوالقاسم. (1335). شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: علمی.

کراچی، روح انگیز. (1387). «پیشگفتار». ظفرنامه. حمدالله مستوفی. تصحیح روح انگیز کراچی. زیر نظر مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مرتضوی، منوچهر. (1370). مسائل عصر ایلخانان. تبریز: آگاه.

مشکور، محمدجواد. (1352). تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری. تهران: انجمن آثار ملی.