بررسی دلایلِ شباهت و تفاوت در روایت ِ داستانهای شاهنامه و تاریخ بلعمی*

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

چکیده

شاهنامة فردوسی و تاریخ بلعمی دو اثر مهم و برجستة فرهنگ ایرانی اند که نه تنها در زمانی نزدیک به هم به نگارش در آمده اند بلکه از درونمایه های یکسانی نیز برخوردارند. این دو اثر در بردارندة سرگذشت ایران از آغاز آفرینش تا دورة نگارش اثر هستند.
تحقیقات اخیر محققان نشان داده است که منابع و مآخذ به کار گرفته شده از سوی فردوسی و بلعمی با یکدیگر تفاوتهایی داشته است؛ فردوسی در به نظم کشیدن شاهنامه علاوه بر روایات شفاهی، از شاهنامة منثور ابومنصوری نیز استفاده کرده بود؛ در صورتی که منابع اصلی بلعمی، گذشته از تاریخ طبری، شاهنامة منثور ابوالموید بلخی بوده است. با وجود این تفاوت در منابع، مطالعه و بررسی شخصیتهای مشترک در دو اثر نشان می دهد که شباهتها بسیار بیشتر از تفاوتهاست. علت شباهتهای موجود میان شخصیتهای این دو اثر را می توان از یک‌سو به دلیلِ نشات گرفتن این دو اثر از سنتهای داستانی مشترک حماسی-اسطوره ای ایران و از سوی دیگر به دلیل امانتداری دو مؤلف در نقل منابع مربوط دانست که آن خود ناشی ازاعتقاد به تاریخ واقعی بودن این روایتها نزد آنان و در کل نزد ایرانیان بود؛ به‌طوری‌که دخل و تصرف در این روایتها در نظرشان امری ناپسندیده تلقّی می گردید. همچنین برای تفاوتهای موجود نیز می‌توان دلایلی بر شمرد مانند: تفاوت در منابع و مآخذ؛ تفاوت در روش کار دو مولّف؛ اقتضای شاعری فردوسی؛ دخالت دادن باورهای مذهبی فردوسی در بیان برخی از روایتها و رویکرد متفاوت دو مولف در روش عقلانی سازی روایتها.
کلید واژه‌ها: شاهنامه فردوسی، تاریخ بلعمی، خرد گرایی، تباین مذهبی، شاهنامه های منثور.

عنوان مقاله [English]

The study of the reasons for the similarities and differences of narration in the stories of Shahnameh and the History of Bal’ami

چکیده [English]

Shahnameh and the History of Bal’ami are great and important literary works in Iranian culture. These two works have many similarities and embody the history of Iran from its beginning up to the authors’ time. The researches show that the sources and references that Ferdowsi and Bal’ami consulted were different. Ferdowsi consulted the prose Shahnameh of Abou Mansouri and the oral narratives; while Bal’ami consulted the History of Tabari and prose Shahnameh of Abolmo’ayed-e-Balkhi. In spite of the difference of the sources, the research shows that the similarities between these two texts are much more than the differences. The reason for the similarity of the texts is the honesty of the authors in narrating the stories and the reasons for the differences can be the followings: a-differences in the sources consulted, b- Ferdowsi as a poet, c- differences in methods, d- Ferdowsi’s religious and Islamic believes, e- The authors different opinions in narration.

Keywords: Shahnameh, The History of Bal’ami, religious believes, prose Shahnameh

CAPTCHA Image