پادشاهی نوذر یا داستان آرش کمانگیر دوراهی موبدان در انتخاب یک روایت

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

در میان متن‌های تاریخی‌ای که در چهار سدۀ نخست اسلامی به زبان فارسی و عربی نوشته شده، تنها در دو کتاب شاهنامۀ فردوسی و غرر اخبار ثعالبی به پادشاهی نوذر اشاره شده است. بیشتر تاریخ‌نویسان پس از منوچهر به پادشاهی افراسیاب و زَو/زاب می‌پردازند و سخنی از پادشاهی نوذر در میان نیست. از سوی دیگر داستان آرش کمانگیر که بسیاری از تاریخ‌نگاران آن را در پادشاهی منوچهر می‌دانند در شاهنامۀ فردوسی نیامده و فردوسی تنها در چند بیتِ پراکنده در داستان‌های گوناگون به لشکرکشی افراسیاب در زمان منوچهر و نام آرش اشاره کرده است. این جستار با روش تحلیل اسناد در پی پاسخ به این پرسش است که آیا میان نبودِ داستان آرش در شاهنامه و نیامدن پادشاهی نوذر در متن‌های تاریخی ارتباطی وجود دارد. با توجه به شواهد می‌توان احتمال داد که پادشاهی نوذر در خداینامه نبوده است و نویسندگان شاهنامۀ ابومنصوری از کتاب دیگری داستان پادشاهی نوذر را روایت کرده‌اند. از سوی دیگر داستان آرش کمانگیر به این دلیل در شاهنامۀ ابومنصوری و به تبع آن در شاهنامۀ فردوسی نیامده که موبدان باید دو بار به پادشاهی افراسیاب در ایران اشاره می‌کردند و این با روایت‌های تاریخی در تضاد بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Nowzar's Kingdom or the Story of Arash the Archer; the Dilemma of Zoroastrian Priests in Choosing a Narrative

نویسنده [English]

  • Seyed Ali Mahmoudi Lahijani
PhD in Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Najafabad Branch, Najafabad, Iran
چکیده [English]

In Persian and Arabic historical texts written in the first four centuries of Islam, Nowzar's kingdom is mentioned only in two books: Ferdowsi’s Shahnameh and Tha'alabi’s Ghurar Akhbar Muluk. Most historians after Manouchehr refer to the kingdom of Afrasiab and Zav (Zaab) and never point out to the kingdom of Nowzar. On the other hand, the story of Arash the Archer (Kamangir), which many historians consider to be in Manouchehr's kingdom, is not included in Ferdowsi's Shahnameh. Ferdowsi does not mention Afrasiab's campaign in Manouchehr's period. Arash's name is only mentioned in a few verses in some stories of Shahnameh. This research seeks to answer the question of whether there is any connection between the absence of Arash story in Shahnameh and the lack of Nowzar's kingdom in historical texts. According to the evidence, maybe the kingdom of Nowzar was not in Khodaynameh and the authors of the Shahnameh Abu Mansouri narrated the story of the kingdom of Nowzar from another book. On the other hand, Arash the Archer story has not been mentioned in Shahnameh Abu Mansouri and consequently in Ferdowsi’s Shahnameh; otherwise, the Zoroastrian priests should have noted the Afrasiab's kingdom in Iran for the two periods of time, and this was in contradiction with historical narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nowzar'
  • s Kingdom
  • Arash the Archer
  • Ferdowsi'
  • s Shahnameh
  • Historical Texts
  • Khodaynameh
آیدنلو، سجاد. (1383). «تأملی دربارۀ منابع و شیوۀ کار فردوسی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز. سال 47. شمارۀ مسلسل 192. ص 85-147.
ابن بلخی. (1385). فارسنامه. تصحیح و تحشیۀ گای لیسترانج. رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
ابن فقیه، احمد بن محمد بن اسحاق. (1996). البُلدان. تحقیق یوسف الهادی. بیروت: عالم الکتب.
الإصفهانی، حمزة بن الحسن. (بی‌تا). تاریخ سنی ملوک الأرض و الأنبیاء. الطبعة الاولی. بیروت: منشورات دار مکتبة الحیاة.
اصفهانی، حمزة بن حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شهریاران. ترجمۀ جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد. (1353). تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوّار.
بهار، مهرداد. (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکرروز.
بیرونی، محمد بن احمد. (1392). الآثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمۀ پرویز سپیتمان (اذکائی). تهران: نی.
البیرونی الخوارزمی، ابی الریحان محمد بن احمد. (1878). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. با مقدمه و حواشی زاخائو. لایپزیک.
پورداود، ابراهیم. (1377). یشت‌ها. تهران: اساطیر.
تفضلی، احمد. (1354). مینوی خرد. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ثعالبی، ابومنصور. (1963). ‏تاریخ غرر السیر:‏ ‏المعروف بکتاب غرر أخبار ملوک الفرس و سیرهم. هرمان زوتنبرغ. تهران: مکتبة الأسدی.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل. (1368). تاریخ ثعالبی. ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: قطره.
خالقی مطلق، جلال. (1363). «معرفی قطعات الحاقی (2) آخرین بخش». ایران‌نامه. شمارۀ 10. سال سوم. ص 246-261.
ـــــــــــــــــــــ. (1381). «نگاهی به هزار بیت دقیقی و سنجشی با سخن فردوسی. (1)». سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار. ص 329-406.
خطیبی، ابوالفضل. (1381). «یکی نامه بود از گه باستان (جستاری در شناخت منبع شاهنامۀ فردوسی». نامه فرهنگستان. شمارۀ 19. ص 54-73.
ـــــــــــــــــــ. (1396). «چرا داستان آرش کمانگیر در شاهنامه نیست؟». نامه فرهنگستان. شماره 61. ص 143-161.
دادگی، فرنبغ. (1400). بُندهش. گزارندۀ مهرداد بهار. تهران: توس.
الدینوری، أبی حنیفة أحمد بن داود. (1330). الأخبار الطوال. محمد سعید الرافع بمساعدة الشیخ محمد الخضری. مصر: مطبعة السعادة.
دینوری، احمد بن داود. (1364). اخبار الطوال. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نی.
راشد محصل، محمدتقی. (1389). دینکرد هفتم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
الطبری، محمد بن جریر. (بی‌تا). تاریخ الطبری. تحقیق ابو صهیب الکرمی. بیروت: بیت الأفکار.
طبری، محمد بن جریر. (1362). تاریخ طبری. ترجمة ابوالقاسم پاینده. جلد دوم. تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر ششم با همکاری محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
کریستن سن، آرتور. (1387). کیانیان. ترجمۀ ذبیح‌اللّٰه صفا. تهران: علمی فرهنگی.
گردیزی، عبدالحی بن ضحاک بن محمود. (1363). زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
المسعودی، علی بن الحسین بن علی. (1973). مروج الذّهب و معادن الجوهر. بتحقیق محمد یحیی الدین عبد الحمید. الجزء الأوَّل. الطبعة الخامسة. بیروت: دار الفکر.
مسعودی، علی بن الحسین. (1382). مروج الذهب. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
المسعودی، علی بن الحسین بن علی. (1938). التنبیه و الإشراف. بتصحیحه و مراجعته عبداللّٰه اسماعیل الصاوی. قاهره: دار الصاوی.
مسعودی، علی بن حسین. (1349). التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسکویه، احمد بن محمد بن یعقوب. (2003). تجارب الأُمم وَ تعاقُبُ الهِمم. التحقیق سیّد کسروی حسن. الجزُ الاوَّل. بیروت: دار الکتب العلمیه.
المقدسی، المطهّر بن طاهر. (1903). البَدء وَ التَّاریخ. کلمان هوار. الجزء الثالث. بغداد: مکتبه المثنی.
مقدسی، مطهر بن طاهر. (1374). آفرینش و تاریخ. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی. مجلد اول تا سوم. تهران: آگه.
مینوی، مجتبی. (1354). فردوسی و شعر او. چاپ دوم. تهران: کتابفروشی دهخدا.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. (1883). تاریخ. لیدن: بریل.
یعقوبی، احمد بن اسحاق. (1382). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. ج 1. چاپ نهم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
Shahbazi, A. Sh. (1990). "On the Xwadāy-nāmag", Acta Iraniaca 30 [= Papers in Honor of professor Ehsan Yarshater], Leiden, pp. 208-29.
West, E. W. (1897). Sacred Books of the East. Vol. 37. Oxford University Press.
CAPTCHA Image