نقش خدایان ایلامی در شکل گیری تثلیث ایزدی هرمزد- میترا- آناهیتا

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

• ابوالقاسم اسماعیل پور ¹
• گلشن اسماعیل پور ²

¹ دانشگاه شهید بهشتی

² دانشگاه آزاد اسلامی واحدعلوم و تحقیقات تهران

10.22067/jls.v47i3.44859

چکیده

بررسی و تحلیل دین باستانی ایران مستلزم آشنایی دقیق با دین و خدایان ایلامی است که از هزارۀ چهارم پیش از میلاد تا آغاز ورود آریایی ها نقش مهمی در شکل گیری برخی ایزدان دین ایرانی داشته‌اند. در این جستار، پیشینۀ دین ایلامی و ایزدان و ایزدبانوان مهم مورد پرستش ایلامیان تحلیل شده و مار به عنوان نقش مایۀ مهم آیین ایلامی مورد توجه قرار گرفته است. پی نیکر، ایزدبانوی آسمان برابر ایشتر بابلی است که بعدها کریریشا ایزدبانو مادر جای او را گرفت. هومبان و هوتران در هزارۀ دوم پ.م. پرستیده می شدند و اینشوشینک، خدای برتر شهر شوش، با این دو یک تثلیث ایزدی تشکیل داد که بسیار همانند تثلیث ایزدی ایرانیان مندرج در اوستای جدید بود؛ یعنی هرمزد- میترا- آناهیتا. شخصیت اینشوشینک بی شک در شکل گیری میترای ایرانی مؤثر بوده است. از تأثیرات دیگر دین ایلامی، نیروی کیدن است که در شکل گیری خورنه یا فره ایرانی تأثیر گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

• دین ایلامی
• اینشوشینک
• هرمزد
• میترا
• کیدن
• خورنه یا فره

---

عنوان مقاله [English]

The Role of Elamite Gods in the Formation of the Divine Triad: Hormazd-Mithra-Anahita

نویسندگان [English]

• Abolghasem Esmailpourr ¹
• Golshan Esmailpourr ²

¹ Shahid Beheshti University

² Islamic Azad University of Tehran

چکیده [English]

A survey and analysis of the ancient Iranian religion calls for a profound familiarity with the Elamite religion and its gods. Elamite beliefs played an important role in forming the Iranian religion between the 4th millennium BC and the advent of the Indo-Iranians on the Iranian plateau. In this paper, we examine the Elamite religious background and the major gods and goddesses that were worshipped in Elam. The central motif of the serpent in Elamite rites is also discussed. Pinikir, the goddess of heaven, corresponds to the Babylonian Ishtar. She was later replaced by the mother goddess Kiririsha. Humban and Hutran were worshipped in the 2nd millennium BC and Inshushinak, great god of Susiana, formed a divine triad with these two deities. This triad bears remarkable similarity to the Iranian godly triad of Hormazd-Mithra-Anahita, recorded in Later Avesta and Achaemenid inscriptions. The character of Inshushinak undoubtedly helped shape the Iranian figure of Mithra. Other Elamite religious influences include Kidenn or the divine Aura, which influenced the formation of the Iranian Xvarənah

کلیدواژه‌ها [English]

• Elamite religion
• Inshushinak
• Hormazd
• Mithra
• Kidenn
• Xvarənah

مراجع

آمیه، پی یر. (1389). شوش شش هزارساله. برگردان علی موسوی. تهران: فرزان روز.

بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ. ویراستۀ ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: چشمه.

بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستۀ کتایون مزداپور. تهران: آگه. ویراست

سوم.

پورداود، ابراهیم. (1347). یشت ها. ج 1. تهران: طهوری.

فرنبغ دادگی. (1369). بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.

قلی زاده، خسرو. (1387). فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی. تهران: کتاب پارسه.

گیرشمن، رومن. (1388). تاریخ ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی. چاپ چهارم.

مجیدزاده، یوسف. (1375). تاریخ و تمدن ایلام. تهران: دانشگاه تهران.

هینتس، والتر. (1371). دنیای گمشدۀ ایلام. برگردان فیروز فیروزنیا. تهران: علمی و فرهنگی.

هینتس، والتر (1387). شهریاری ایلام. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ماهی.

هینتس، والتر (1385). یافته های تازه از ایران باستان. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ققنوس.

Gershevitch, I. (1954), The Avestan Hymn to Mithra,

Hinz, Walter. (1972). The Lost World of Elam, Recreation of a Vanished Civilizatian,

Oppenheim, A. Leo. (1972). Ancient Mesopotamia. New York.