زیبایی‌شناسی شگرد ادبی التفات و نقش تفسیری آن در مثنوی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

 تفسیر هر متن، بسته به عناصر متن­ سازی چون زبان، بلاغت، ساختار ادبی، درون ­مایه و گونه­ شناسی، با دیگری متفاوت است و روش­ تفسیری منحصربه ‌فردی می­طلبد. موضع تفسیری هر متن در جایگاهی اتفاق می­افتد که گره ­های تفسیری آن متن ظاهر می­شود. گاه گره ­های تفسیری یک متن در نتیجة ابهام ساختاری آن واقع می­شود. یکی از عواملی که موجب ابهام و گره ­افکنی در ساختار ادبی متن می­شود، شگرد ادبی التفات است؛ ویژگی ابهام ­آفرینی التفات ناظر به رویکرد و نگاهی جدید به این شگرد ادبی است که با توسع بخشیدن به این مفهوم، از نگاه سنتی در باب التفات فراتر می­رود. اصلی ­ترین پرسش این پژوهش این است که چگونه التفات که در نگاه جدید شامل هر نوع تغییری در متن می‌شود، می ­تواند هم موجب ابهام ساختاری ـ معنایی در متن شود و هم در راستای رفع این ابهام و تفسیر آن عمل کند؟ این پژوهش با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بیان انواع و کارکردهای شگرد ادبی التفات در مثنوی معنوی می­پردازد و نشان می­ دهد که مثنوی یکی از متونی است که بارزترین گره تفسیری آن، متعلق به وجوه التفاتی آن است، به‌گونه‌ ای که با شناخت نقش زیبایی ­شناختی این شگرد و تبیین نقش نشانه­ معناشناختی آن­ در ساختار این متن، می­توان به تفسیر بهتر و علمی­تری از آن رسید. با مطالعه و بررسی بسیاری از داستان ­های مثنوی در دفترهای مختلف، روشن شد که یکی از مهم‌ ترین کارکرد التفات در مثنوی در کنار نقش زیبایی­ شناختی آن، کارکرد تفسیری و معرفت­شناختی آن است که در خدمت تبیین نظام اندیشة مولوی قرار دارد و نشان­ دارترین ویژگی ساختاری و معنایی مکتب فکری اوست. از دیگر یافته­ های این پژوهش، معرفی و تبیین دیگر انواع التفات از قبیل التفات زبان ­شناختی، تفسیری، روایت­ شناختی، پدیدارشناختی، روش­ شناختی و گفتمانی است که در تفسیر و شرح مثنوی به این وجوه التفاتی و نقش آن­ها در تفسیر چندان توجه نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Aesthetics of the Literary Technique of Apostrophe and its Interpretive Function in Masnavi

نویسنده [English]

  • Batul Vaez
Allameh Tabataba’i University
چکیده [English]

Extended Abstract

Introduction

Text interpretation depends on different text production elements such as language, rhetoric, literary structure, theme, and genre, and varies from text to text, and every text requires a unique interpretation method. Interpretive or non-interpretive simplicity or complexity, and consequently significance of a text is determined based on different factors and features, such that when approaching a text, a verdict cannot be easily passed on the simplicity or complexity of the text. The interpretive position of a text takes shape and gains significance where the interpretive complications of the text manifest. By considering the text production elements, the type of such interpretive complications and their place of occurrence will determine the degrees of explicitness and implicitness, or simplicity and complexity of the text. At times, the interpretive complications of a text occur due to its structural ambiguity. Familiarity with different iltifāt (Apostrophe) aspects and positions of a text and discovering the aesthetic role and function of each type of apostrophe is an important method in interpreting and understanding a text. Masnavi Manavi is a text whose most significant interpretive complication belongs to its apostrophe aspects, such that through understanding these apostrophic positions and explaining their semio-semantic function in the structure of a text, a reasonable interpretation of the text can be arrived at. The present research focuses on discovering different types of apostrophe in Masnavi and explaining the roles and functions of this rhetoric technique in the process of interpreting the text.

Theoretical Framework

Apostrophe and its definition have been the subject of much discussion in traditional and modern books on rhetoric. In traditional rhetorical texts, the semantic and conceptual domain of apostrophe is quite limited, encompassing only the change in the mode of address and shift of topic. Such a conceptual domain is also reflected in many of the more recent books on rhetoric. However, in some of the new studies, the semantic domain of apostrophe has been expanded to include any type of change occurring in the normal course of speech and resulting in deviation from the norm in language, defamiliarization, foregrounding, deconstruction, and coherence. Such a new perspective on apostrophe can be observed, with a slight fundamental difference, in the western rhetoric as well and considered as a type of literary semiotics. Research conducted by westerners in this area have been more extensive and have adopted various approaches to apostrophe, including the traditional approach to apostrophe, the cognitive approach, apostrophe in narrative theory, apostrophe in pragmatics, and apostrophe from a poststructuralist perspective. The poststructuralist approach to apostrophe was pioneered by Jonathan Culler. From a semiotic perspective, he regards apostrophe as a deflection and breaking of the message. The focus of the present research is on Masnavi Manavi. The literary technique of apostrophe in Masnavi, in addition to its aesthetic function, has semantic and semiotic functions as well. Masnavi’s structure has been patterned on the expressive structure of the Quran. Considering the semiotics of types, Masnavi can be considered a type of spoken poetry or address, since the signs and codes of speech and address in the text are more frequent and prominent than the signs of the written text. One of the codes peculiar to speech or address in Masnavi is the literary technique of apostrophe and its high frequency and variety. Following the Quranic style and method in expressing irfanic (mystic/of true knowledge) secrets and epistemic concepts, Molavi (Rumi) has utilized a scattered yet semantic order, and through using different and varied movements manifesting in the form of semantic associations, narrations, allegories, and change in the points of view, has created an interwoven network of meanings in the entirety of the work. Apostrophic aspects in Masnavi are so abundant and varied that a proper understanding of the text cannot be achieved without discovering their semio-sematic position. Therefore, the most important function of apostrophe in Masnavi is its interpretive and epistemological function which conforms to the irfanic worldview of Molana (Rumi) and his epistemological method which is based on dialectics and evolutionary movement.

Method

The present research has a descriptive–analytic method and takes an interpretive approach; i.e. it takes a critical perspective, based on the literary and aesthetic technique of apostrophe which is more commonly discussed in the rhetoric, on revisiting the conceptual domain of apostrophe, and instead of following the traditional approach in which apostrophe was considered as merely a rhetorical device thus rendering a reductionist definition of apostrophe, we have adopted a broader definition of apostrophe here where apostrophe includes any type of change and deviation from norms in the normal course of speech. Moreover, in our method, we have given consideration to the semantic and semiotic function of apostrophe in the interpretation of literary texts, particularly Masnavi Manavi.

Results and Discussion

The literary technique of apostrophe in Masnavi is different from other texts and has various types and functions. In our new approach to apostrophe, this literary technique incorporates the syntagmatic and paradigmatic axes of the text, some of the most important of which are as follows: linguistic apostrophe, aesthetic apostrophe, symbolic apostrophe, cognitive apostrophe, interpretive apostrophe, intertextual apostrophe, narrative apostrophe, ontological apostrophe, discoursal apostrophe, contextual apostrophe, among others. Illustration of any of these apostrophic aspects, aesthetic analysis of the frequency and role of any of these types, and analysis of their interpretive function in Masnavi is a topic worthy of a separate, extensive research of its own since apostrophic aspects and intratextual movements and changes in different texts vary considering the literary genre, artistic goal of the text, cultural and social geography of the era of production of the work of art, dominant discourses of the era, among other factors, and every text requires a separate, particular interpretive basis. One of the main functions of apostrophe in Masnavi is its interpretive apostrophe. In contrast to Hindi style of ghazal (~sonnet) in which the function of apostrophe influenced by the ontological discourse dominating the art in the era (Molla Sadra’s integrated and ontological philosophy) is mainly ontological rather than epistemological, and ‘equation style’ (oslūbe moādeleh), ‘thematization’ (mazmūnpardāzi) and ‘verse-centeredness’ (beytmehvari) as its dominant elements clearly reflect such a mentality, Molana’s purpose in simultaneously expressing the various aspects of one or several phenomena using the technique of apostrophe is mostly epistemological rather than semantical or ontological. Another difference of the apostrophic aspect in Masnavi and Hindi style of ghazal lies in the type of movement in the two forms. In Masnavi, we mostly observe movement from the exterior (appearance) to the interior (core/reality) which sometimes does not stop in one realm of meaning but rather penetrates the cores of a phenomenon; however, in Hindi style of ghazal, we mostly observe movement from the interior (core/reality) to the exterior (appearance), or the subjective to the objective. In fact, the structure of ‘equation style’ is based on such a logic.

Conclusion

One of the difficulties in interpreting a text is the lack of an understanding of its semio-semantic positions and structural features, and unfamiliarity with an interpretive method appropriate to the text. In other words, the first step in interpreting a text is understanding its interpretive complications. Considering its interpretive position, Masnavi Manavi can be regarded as an instance of a complicated text. Such a complexity which results in difficulty in interpreting Masnavi stems from its structural features. The main structural feature of Masnavi, which is considered its most prominent interpretive complication, is its apostrophic aspect. The difficulty in interpreting this irfanic (~mystic) text lies in the apostrophes and different movements that are employed in various ways in the text. Disregarding such movements will hinder an accurate, thorough understanding by the reader. The most important function of the literary technique of apostrophe in Masnavi, in addition to the aesthetic function, is the semio-semantic function of apostrophe in the text. Apostrophe in Masnavi forms a kind of structural paradox which serves to both complicate the understanding of the text and to pave the way for its interpretation. This literary technique in Masnavi has surpassed being a device serving to embellish the speech to become an epistemological element portraying the main characteristic of Molavi’s system of thought. This means that apostrophe in Masnavi serves as a sign of signifying the dialectic and ontological principles of Molavi’s thought. The most prominent type of apostrophe in the text is the interpretive apostrophe which occurs through the process of interpretation and has an epistemological function.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary apostrophe
  • Masnavi Manavi
  • Interpretive Node
ابن اثیر، ضیاءالدین. (1380ه؛1960م). المثل‌السائر فی ادب‌الکاتب و الشاعر. قدّمه و حقّقه: احمد الحوفی و بدوی طبانه. القسم الثانی. الطبعه الأولی. الفجاله. القاهره.
براهنی، رضا. (1375). بحران نقد ادبی و رسالة حافظ. تهران: انتشارات ویستار.
بلخی، مولانا جلال‌الدین محمد. (1379). مثنوی معنوی. به کوشش رینولد الین نیکلسون. چاپ هفتم. تهران: نشر طلوع.
پارسا، محمد. (1374). زمینة روان‌شناسی. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات بعثت.
پورنامداریان، تقی. (1380). در سایة آفتاب. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
رادویانی، محمد بن عمر. (1362). ترجمان‌البلاغه. به تصحیح و اهتمام احمد آتش. چاپ دوم. تهران: انتشارات اساطیر.
رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمد. (1341). حقایق‌الحدائق. تصحیح سید محمد کاظم امام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1368). سرّ نی. جلد اول. چاپ سوم. تهران: نشر علمی.
زمانی، کریم. (1395). شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر اول. چاپ چهل و هفتم. تهران: انتشارات اطلاعات.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1393). صور خیال در شعر فارسی. چاپ هفدهم. تهران: نشر آگه.
شمیسا، سیروس. (1372). نگاهی تازه به بدیع. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوس.
شمیسا، سیروس. (1383). سبک‌شناسی شعر. چاپ نخست از ویرایش دوم. تهران: نشر میترا.
ضیف، شوقی. (1393). تاریخ و تطور علوم بلاغت. ترجمة محمدرضا ترکی. چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1382). شرح شریف مثنوی. جزء نخستین و دوم از دفتر اول. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کالر، جاناتان. (1388). در جست‌و جوی نشانه‌ها. ترجمة لیلا صادقی و تینا امراللهی. ویرایش: فرزان سجودی. چاپ اول. تهران: نشر علم.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1381). بدیع، زیبایی‌شناسی سخن پارسی. چاپ چهارم. تهران: نشر مرکز.
گرکانی، حاج محمدحسین شمس‌العلما. (1377). ابدع‌البدایع. به اهتمام حسین جعفری. چاپ اول. تبریز: انتشارات احرار.
واعظ کاشفی، میرزاحسین. (1369). بدایع‌الأفکار فی صنایع‌الأشعار. ویرایش: میرجلال‌الدین کزازی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
وحیدیان کامیار، تقی. (1383). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.
وودراف اسمیت، دیوید. (1393). پدیدارشناسی. ترجمة مسعود علیا. چاپ دوم. تهران: انتشارات ققنوس.
همایی، جلال‌الدین. (1354). فنون بلاغت و صناعات ادبی. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه سپاهیان انقلاب ایران.
ب: مقالات
اکبری، منوچهر و علی اکبر رضادوست. (1393). «بررسی تطبیقی دیالکتیک ایمان و فهم در هرمنوتیک مولانا و آگوستین بر اساس آموزة «ایمان می‌آورم تا بفهمم». فلسفه. دورة 42. شمارة 1.
حسینی، سید محسن. (1386). «مناسبات بینامتنی معارف بهاء‌الولد و مثنوی معنوی از منظر داستان-پردازی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. شمارة شانزدهم.
رحمانی، هما و عبدالله رادمرد. (1391). «بازنگری معنایی در التفات بلاغی و اقسام و کارکردهای آن». جستارهای ادبی. شمارة176.
گرگین، محمود. (1384). «معنی مثنوی یا معرفت دیالکتیکی در مثنوی مولانا». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. شمارة 95.
نیری، محمد یوسف و دیگران (1397). «همانندی‌های دیالکتیکی مولانا و هگل». شعرپژوهی (بوستان ادب). دانشگاه شیراز. سال دهم. شمارة سوم. پیاپی37.
هاشمی، زهره. (1389). «نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». ادب‌پژوهی. دورة4. شمارة12.
CAPTCHA Image