نقدی بر اصطلاح «موسیقی معنوی» شعر

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

یکی از عناصر مهم کلام منظوم، که تقریباً در همه تعاریف شعر دیده می‌شود، موسیقی آن است. موسیقی شعر را می‌توان در سه ساحت «موسیقی بیرونی، کناری و درونی» خلاصه کرد. طرح اصطلاح «موسیقی معنوی شعر» که اول‌بار از سوی محمدرضا شفیعی کدکنی ارائه شد، پیشنهادی بود که بر آن سه نوع موسیقی شعر، علاوه می‌شد و اکنون بیش از سه دهه از سابقه این پیشنهاد می‌گذرد و آن را در همه چاپ‌­های کتاب موسیقی شعر در طی این سال‌­ها می‌­توان دید. در مقاله حاضر برهان­‌های ارائه شده این طرح بررسی و نقد می­­‌شود. نتیجه سخن این است که اتکا به تعبیر واژه «موسیقی» از سوی اخوان‌الصفا در «رسایل» و همچنین بحث صنعت «جناس معنوی» در برخی کتب بدیعی نمی­‌تواند مبانی محکمی برای طرح اصطلاح موسیقی معنوی شعر باشد؛ چراکه تعبیر اخوان‌الصفا جنبه ذوقی دارد و نه علمی؛ و مبانی صنعت «جناس معنوی» نیز با آنچه در باب «موسیقی معنوی» ارائه شده است، کاملاً متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critique of the Term “Spiritual Music” of Poetry

نویسنده [English]

  • Javad Mohaghegh Neyshabouri
Assistant Professor in Persian Language and Literature, Farhangian University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

One of the important elements of poetic speech, which can be seen in almost all definitions of poetry, is music. Music of poetry can be summarized as external, lateral, and internal music. A new term to the music of poetry, entitled “Spiritual Music of Poetry” (موسیقی معنوی) was first coined and introduced by Mohammad Reza Shafiei Kadkani. This term, which was originally added to three types of Persian poetry music, was presented more than three decades ago in the book Music of Poetry and it can be seen in all editions of this book during these years. Shafiei Kadkani made this term based on two points; one is Ikhwan Al-Safa’s Rasa'il (Epistles of the Brethren of Purity) who used the term “music” for all the balanced affairs of the universe. And the second, the introduction of a rare discussion in the literary device, pun, entitled “Non-Verbal Pun” in few original books and by some rhetorical scholars. The present article reviewed the arguments and concluded that the interpretation of Ikhwan Al-Safa and his use of the word "music" is a taste matter not a scientific issue. Moreover, the basics of the “Non-Verbal Pun” are quite different from what is presented about the Spiritual Music of Poetry and cannot justify the use of this term.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Music of Poetry
  • Mohammad Reza Shafiei Kadkani
  • Spiritual Music
  • Non-Verbal Pun
خواجه‌نصیرالدین طوسی. (1363). معیارالاشعار (عکس نسخه خطی). به همت محمد فشارکی و جمشید مظاهری. چاپ اول. اصفهان: انتشارات سهروردی.
شمس‌­العلماء گرکانی، محمدحسین. (1377). ابدع­البدایع. به اهتمام حسین جعفری. چاپ اول. تبریز: انتشارات احرار.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1368). موسیقی شعر. چاپ دوم. تهران: انتشارات آگاه.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1393). منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سخن.
محمدزاده صدیق، حسین. ‌(1389). سیری در رساله‌های موسیقایی. چاپ اول. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
مراغی، عبدالقادر. (1356). مقاصد­الالحان. به اهتمام تقی بینش. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
CAPTCHA Image