خان آرزو و مسألۀ سبک شناسی در تذکرۀ مجمع النفایس

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 فردوسی

چکیده

تذکره‌ها از منابع قابل تأمل در پژوهش ادب فارسی هستند و به جز کاربرد شناخته شده‌ای که در گزارش تراجم شاعران دارند، می‌توانند منبعی برای مطالعه و بازاندیشی دانش ادبی باشند؛ به ویژه تذکره‌هایی که رویکردی انتقادی دارند. تذکرۀ مجمع ‌النفایس نگاشتۀ سراج‌الدین علی خان‌‌آرزو ادیب و سخن‌شناس برجستۀ هندی سدۀ دوازدهم، یکی از تذکره‌های مهم انتقادی است. مقالۀ حاضر چگونگی رویکرد خان‌آرزو را به مسأله سبک در مجمع ‌النفایس بررسی می‌کند. به این منظور داده‌های تحقیق بر اساس واژۀ طرز و مترادف های آن و همچنین گزاره‌ های مربوط به مسألۀ طرز، گردآوری ‌شده و سپس داده‌ها بر اساس مفهوم و کاربردِ عنوان طرز، نام گذاری طرز و رویکردهای تذکره نویس، توصیف و تحلیل شده است. در مجمع النفایس، عنوان طرز به هر نوع هنجارگریزی زبانی و احساس تمایز با دیگر قوالب، انواع ادبی، محتوا، شاعران، زمان یا مکان خاص اطلاق ‌شده است. طرزهایی که خان‌آرزو از آن ها نام برده است ذیل سه عنصر اصلی ساختار، بافت تاریخی-جغرافیایی و نام شاعر قرار می‌گیرد. بر این اساس می‌توانیم رویکردهای خان‌آرزو در زمینۀ سبک شناسی را در سه ردۀ اصلی جای دهیم که عبارت‌ از رویکرد ساختاری، رویکرد تاریخ ادبی و رویکرد تطبیقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Khan Arezou and the Issue of Style in Majma Al-Nafayes

نویسندگان [English]

  • Maryam Salehinia 1
  • Hojjat Borhani 2
1 Ferdowsi University of Mashhad
2 Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

1. Introduction
Tazkeres are a kind of considerable sources of investigation in Persian literature. In addition to their applications in well-known poet’s biographies, they can also be a resource for studying and representing the literary knowledge. Sirajuddin Ali Khan is one of the Indian outstanding scholars and poets of the in twelfth century whose work Majma Al-Nafayesis a significant critical thazkere. In this article, we explore Sirajuddin Ali Khan ҆s approach to the issue of style in Majma Al-Nafayes. More precisely, the present article tries to answer the following questions about khan Arezou’s attitudes to style inMajma Al-Nafayes and its synonyms; what it is and what issues are placed on? what are the different style poems, and based on what grounds they are named? what is the main hypothesis in the evaluation and descriptions of their stylistic approach.
2. Methodology
The term of style in Majma Al-Nafayes is “Tarz”. Thus, we begin with this issue to survey this term and its related synonyms. Moreover, Khan Arezou s attitudes and approaches have been described and analyzed. He has sometimes applied this term. In this study, we use this term based on the evidence we have deduced, to improve the consistency of the text. Attending the text on the presented evidence in each case will be a good guide for the reader.
3. Result and Discussion
Based onMajma Al-Nafayes, style is any deviations in the language and feeling that will differentiate it from other forms, genres, content, poets, time or the specific location within which it has been defined. The styles have been named by Khan based on the three main elements: structure, geographical and historical context, and the poet's name. The approaches can be classified in three major categories including structural, literary history, and comparative approaches. Impartiality in dealing with different styles (Tarz), critical look and lack of transcription, implicit observation in describing style, and appropriate selection of the poet’s poems are the most distinctive aspects ofKhan Arezou s stylistic attitude. He values traditional Persian poetry as well as the contemporary creative consciousness. Based on his intuitive understanding, he sometimes describes rhetorical aspects, expresses the vocabulary and language issues along with other properties such as semantic and content. When describing and explaining styles, his goal is showing the most prominent characteristic of poems along with clarifying forms according to the poems that are organized in his mind.
The analysis of khan Arezou s attitudes and approaches indicates that he could advance in the true path not by theories of stylistics and literary criticism but by the intuitive understanding and characteristic descriptions in the considerable situation. In view of this, it seems that in theinvestigation of literary movement and studying the detailed history of Persian poetry, it is necessary to focus on different original texts, such as tazkeres.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Majma Al-Nafayes
  • Khan Arezou
  • Style Tarz
  • Tazkare
آرزو، سراج‌الدین علیخان. (1383). مجمع ‌النفایس. ج 1. به کوشش زیب‌النسا علیخان. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
آرزو، سراج‌الدین علیخان. (1385). مجمع ‌النفایس. ج 2. به کوشش مهرنور محمدخان. با همکاری زیب‌النسا علیخان. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
آرزو، سراج‌الدین علیخان. (1385). مجمع‌ النفایس. ج 3. به کوشش محمد سرافراز ظفر. با همکاری زیب‌النسا علیخان. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
آرزو، سراج‌الدین علیخان. (1977 م.). مثمر. تصحیح، مقدمه و حواشی ریحانه خاتون. پیش لفظ از پروفسور ابواللیث صدیقی. پاکستان.
اوحدی بلیانی، تقی‌الدین. (1388). عرفات ‌العاشقین و عرصات ‌العاشقین. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
تقوی، علیرضا. (1343). تذکره‌نویسی فارسی در هند و پاکستان. تهران: علمی.
خوشگو، بنداربن داس. (1959 م.). سفینۀ خوشگو. تصحیح محمد عطاءالدین عطا کاکوی. جلد سوم. پتنه (بهار): انتشارات ادارۀ تحقیقات عربی و فارسی.
رحیم‌پور، مهدی. (1387). «بازبینی یک سنت، نقد و بررسی دیدگاه‌های خان آرزو در حوزۀ ساختار معنایی». آینۀ میراث. 41. تابستان. صص 23-46.
رحیم‌پور، مهدی. (1387). «سیری در احوال و آثار سراج‌الدین علی‌خان ‌آرزو». آینۀ میراث. ش 40. بهار. صص 289-318.
رحیم‌پور، مهدی. (1388). «نظریۀ دریافت: از سراج‌الدین علی‌خان آرزو تا روبریاس آلمانی». آینۀ میراث. ش 44. بهار و تابستان. صص 90-109.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1382). «مسائل سبک‌شناسی از نگاه «آرزو»». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش 141. تابستان. صص 1-16.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). شاعری در هجوم منتقدان. چاپ سوم. تهران: آگه.
شفیعیون، سعید. (1388). «"تزریق"؛ نوعی نقیضۀ هنجارستیز طنزآمیز...». ادب پژوهی. ش 10. زمستان. صص 28-56.
شفیعیون، سعید (1389). «پژوهشی نو در احوال و آثار سراج‌الدین علی‌خان ‌آرزو». بوستان ادب. ش 2. تابستان. صص 83-106.
شفیعیون، سعید (1390). «نقد و بررسی مجمع ‌النفایس خان آرزو». آینۀ میراث. ش 48. بهار و تابستان. صص 171-190.
شمیسا، سیروس. (1386). نقد ادبی. ویرایش دوم. تهران: میترا.
شمیسا، سیروس؛ فرقدانی، شهلا. (1389). «تحلیل دیدگاهای انتقادی خان آرزو در تذکرۀ مجمع النفایس». مطالعات شبه قاره. زمستان. ش 5. صص 7-28.
صفا، ذبیح‌الله. (1365). تاریخ ادبیات در ایران. جلد پنجم. تهران: فردوس.
صفوی، سام میرزا. (1384). تحفۀ ‌سامی. تصحیح و تحشیه رکن‌الدین همایون فرخ. تهران: اساطیر.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). نقد ادبی در سبک هندی. ویرایش دوم. تهران: سخن.
فتوحی رودمعجنی، محمود.(1395). صد سال عشق مجازی؛ مکتب وقوع و طرز واسوخت در شعر فارسی قرن دهم. تهران: سخن
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1393). «سبک واسوخت در شعر فارسی». مجلۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شمارۀ سوم پیاپی. پاییز‌ و زمستان. صص 7-33.
کاشی، تقی‌الدین. (1384). خلاصۀ ‌الأشعار و زبدۀ‌ الأفکار. بخش کاشان. تصحیح عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی. تهران: میراث مکتوب.
کاشی، تقی‌الدین (1392). خلاصۀ ‌الأشعار و زبدۀ ‌الأفکار. ام‌البنین صادقی. تهران: میراث مکتوب.
کاشی، تقی‌الدین (ف 1024 ق.). خلاصۀ ‌الأشعار و زبدۀ ‌الأفکار. مشهد. میکروفیلم کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات. نمرۀ مسلسل 312. [نسخۀ خطی ایندیا آفیس]. تألیف 1116ق. تاریخ کتابت 1083 ق.
کاشی، تقی‌الدین (ف 1024 ق.). خلاصۀ ‌الأشعار و زبدۀ ‌الأفکار. هند: کتابخانۀ چشمۀ رحمت شهر غازی‌پور. نمرۀ مسلسل 84. [نسخۀ خطی]. تألیف 1016 ق. تاریخ کتابت: بی‌تا.
گلچین معانی، احمد. (1374). مکتب وقوع. مشهد: دانشگاه فردوسی.
لودی، شیر علیخان. (1377). مرآت الخیال. به اهتمام حمید حسینی و با همکاری بهروز صفرزاده. تهران: روزنه.
نصرآبادی، محمد‌طاهر.(1378). تذکره‌الشعرا. تصحیح محسن‌ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
ابو ادیب، کمال. (1394). صور خیال در نظریۀ جرجانی. ترجمۀ فرزان سجودی و فرهاد ساسانی. تهران: علم.
جرجانی، عبدالقاهر. (1413 ق.). دلائل ‌الاعجاز. قاهره: مطبعۀ المدنی.
Brooks, Cleanth. (1968). The Well Wrought Urn: Studies in the Structure of Poetry. London: Dennis Dobson.
CAPTCHA Image