مقایسۀ اسطورۀ هوشنگ در شاهنامه و خدای نامه ها بر اساس فزون متنیت ژنت

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

• حامد صافی ¹
• فرزاد قائمی ²
• مه دخت پورخالقی چترودی ²

¹ فردوسی مشهد

² دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jls.v47i2.28528

چکیده

داستان هوشنگ در شاهنامۀ فردوسی و تواریخ عربی روایت شده است؛ تواریخی چون غررالسیر ثعالبی، آثارالباقیۀ بیرونی، البدء و التاریخ مقدسی و تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء حمزۀ اصفهانی که همگی به استفاده از خدای نامه ها و سیرالملوک ها در تدوین تاریخ پادشاهان ایران اذعان کرده اند. بنابراین این متون تنها بخش های بازماندۀ خدای نامه ها را در بر دارند. مقایسۀ روایات شاهنامۀ فردوسی با این تواریخ می تواند ابهامات موجود دربارۀ نوع ارتباط شاهنامه با خدای نامه ها را برطرف کند. فزون متنیت ژنت رویکردی است که به ارتباط متون و میزان برگرفتگی یکی از دیگری می پردازد. مفهوم گشتار در این نوع رابطه تغییراتی است که در متن ب نسبت به متن الف روی می دهد. تقسیم روایت هوشنگ در متون مورد نظر به گزاره ها و پیرفت ها و تحلیل آن ها بر مبنای فزون متنیت ژنت نشان دهندۀ آن است که ارتباط روایت هوشنگ در شاهنامه با روایت این پادشاه پیشدادی در خدای نامه ها از نوع جایگشت شعرسازی است. جایگشت سبکی نیز در روایت شاهنامه تأثیرگذار بوده است.

کلیدواژه‌ها

• هوشنگ
• شاهنامه
• تواریخ عربی
• خدای نامه
• ژنت
• فزون متنیت
• گشتار

---

عنوان مقاله [English]

Comparison of Houshang Myth in the Shahnameh and Khodaynameh Based on Hypertextuality of Genette

نویسندگان [English]

• Hamed Safi ¹
• Farzad Ghaemi ²
• Mahdokht Poorkhalegi Chatrodi ²

¹ Ferdowsi University of Mashhad

² Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Houshang, second mythical king of Iran, is introduced as Pishdad in historical texts. He had the most important duties such as collecting water in ponds, ordering to hunt wild animals, clothes making, carpeting using animal's Skin, and encouraging people to agriculture. Arabic historical texts are written in the early Islamic centuries narrating the stories of Persian kings. They were derived from Khodaynameh and then translated. Ferdowsi in Shahnameh has introduced Houshang as the second Persian king and has written on his actions. The analysis and comparison with other narratives based on the hypertextuality not only reveals the origins of these texts, but also shows the differences in narrative texts representing the fact that the texts have used Various versions of Khodaynameh.source of Ferdowsi and tha'alibi was not a common and work of tha'alibi is hypertext that history of tabari is its hypotext.

کلیدواژه‌ها [English]

• houshang
• Shahnameh
• khodaynameh
• hypertextualiyu
• Transformation

مراجع

اصفهانی، حمزه بن حسن. (بی تا). تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء. برلین: مطبعه کاویانی.

بیرونی، ابوریحان. (بی تا). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. چاپ سنگی . 

پورداود، ابراهیم. (1377). یشتها. تهران: اساطیر.

ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد. (1368). غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. تهران: نقره.

خالقی مطلق، جلال. (1386). «از شاهنامه تا خدای نامه»، نامۀ باستان.  سال هفتم. شماره اول و دوم. صص 1-101.

خالقی مطلق، جلال. (1375). «هوشنگ و دیاکو»، ایران شناسی. سال هشتم. شمارة3 . صص 473-479.

روایت پهلوی. (1367). ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

روزن، بارون. (1382). «دربارۀ ترجمه های عربی خدای نامه». نامۀ فرهنگستان. ضمیمه شماره 15.

سلدن، رامان. (1375). نظریۀ ادبی و نقد عملی. ترجمۀ جلال سخنور و سیمازمانی. تهران: پویندگان نور.

صفا، ذبیح الله. (1389). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر. چاپ نهم.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. (1407ق.). تاریخ الامم و الملوک. جلد1. بیروت: دارالکتب العلمیه.

فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه. جلد اول. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی. چاپ سوم.

فرنبغ دادگی. (1390). بندهش. گزارش مهرداد بهار. چاپ چهارم. تهران: توس.

کریستن سن، آرتور. (1389). نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمۀ ژاله آموزگار. تهران: چشمه.

گزیده های زادسپرم. (1366). ترجمة محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مشکور، محمدجواد. (1359). «خداینامه». تاریخ ما. سال هشتم. شماره 6.

مقدسی ،  محمد بن طاهر. (1919م.). البدء و التاریخ.   الطبعه الاولی. القاهره: مکتبة الثقافة الدینیه.

نامور مطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت؛ مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن ها». پژوهشنامه علوم انسانی. شماره 56.

Genette, Gerard. (1997). palimpsests: literature in Second Degree. Trans: Channanewman and Calude Doubinsky. Lincoln: University of Nebraska press.