بررسی تأثیرات شاهنامه بر حملۀ حیدری باذل مشهدی

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه گلستان

چکیده

حملۀ حیدری باذل مشهدی یکی از نخستین و مشهورترین حمله هایی است که در قرن دوازدهم سروده شده است. باذل این اثر را در بحر متقارب و قالب مثنوی به سبک و سیاق شاهنامه نوشته است، تعداد ابیات آن بین 20 تا 30 هزار بیت‌ است و شاعر در آن پس از مناجات و نعت‌ رسول (ص) و ولی (ع)، داستان تاریخ اسلام را از بعثت‌ پیامبر (ص) تا کشته شدن عثمان به نظم می‌کشد و داستان در همین جا با مرگ او ناتمام می‌ماند. پس از باذل، چندین نفر کارش را ادامه دادند و تکمله هایی بر اثر او سرودند، شاعری ‌به ‌نام ‌نجف ‌‌در سال 1135ق.‌ با سرودن ‌ابیاتى‌، از میان این‌تکمله‌ها منظومة میرابوطالب ‌فندرسکى ‌را به‌ حملة حیدری ‌باذل‌ ملحق ‌ساخت‌ و آن را به ‌شکل‌ مجموعه‌ای واحد درآورد. این اثر همانند سایر حماسه های پس از شاهنامه بسیار متأثر از سبک و زبان فردوسی است و گاه این تأثیر در برخی داستان ها چنان پیش می رود که به مرحلۀ تقلید می رسد. نویسنده قصد دارد در این مقاله با بررسی تطبیقی و جزء به جزء دو اثر، میزان تأثیرپذیری باذل از فردوسی را در بخش های مختلف حملۀ حیدری نشان دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on THE Effect of Shahnameh on Bazel Mashadi′s Heydary Attack

نویسندگان [English]

  • Vahid Rooyani
  • Monireh Farzi Shob
Golestan University
چکیده [English]

Abstract
Bazel Mashadi′s Heydary Attack is one of the earliest and most famous Attack epics written in the twelfth century. Bazel exploits the style and format of Shahname in his masnavi, composed in twenty to thirty thousand verses. The poet, after chanting the praise of God, prophet and his successor (Vali), verses the history of Islam beginning from the prophet’s mission (Be’sat) to the order of killing Usman. However, the story of his death remains unfinished. After him, several people continue his work, but among these notes, just Fendereski's epopee is joined to Bazel's masnavi, by the poet Najaf in 1135 AH. Najaf, by composing some more verses, blends the two into a single set. This work, like other epics following Shahnameh, is highly influenced by Ferdowsi’s style and language; sometimes, even, this effect on some stories of Heydary Attack appears to be on an imitation stage. In this paper, the authors try, by a comparative analysis of the two epics, to show how Bazel uses Shahnameh as a model.

1. Introduction
Bazel Mashadi′s Heydary Attack is one of the earliest and most famous Attack epics written in the twelfth century. Bazel exploits the style and format of Shahname in his masnavi, composed in twenty to thirty thousand verses. The poet, after chanting the praise of God, prophet and his successor (Vali), verses the history of Islam beginning from the prophet’s mission (Be’sat) to the order of killing Usman. However, the story of his death remains unfinished. After him, several people continue his work, but among these notes, just Fendereski's epopee is joined to Bazel's masnavi, by the poet Najaf in 1135 AH. Najaf, by composing some more verses, blends the two into a single set. This work, like other epics following Shahnameh, is highly influenced by Ferdowsi’s style and language; sometimes, even, this effect on some stories of Heydary Attack appears to be on an imitation stage.

2. Method
The authors intend to compare different parts of the two works and show that whether the author of Heydary Attack is affected by Shahnameh, and if yes, how and in what parts of his work.

3. Results and Discussion
The comparison of different sections of the two books shows that Shahnameh has influenced Bazel Mashadi′s Heydary Attack in the following parts:
1. Story: Sometimes, Bazel takes advantage of a complete story, some of the scenes and events of the story or heroes’ dialogues of Shahnameh.
2. Compound structures: Ferdowsi uses a variety of additional, attributed and verbal compounds in Shahnameh. The beauty, well-combination and innovation of Ferdowsi's epic poetic compounds lead the next epic poets like Bazel to copy them in their works.
3. Verse: Sometimes Bazel Mashadi imitates a poetic style of Shahnameh. Even, one can say that he is unconsciously influenced by Ferdowsi′s epic poems due to lots of times he reads it, and as a result, his versification becomes like Ferdowsi’s.
4. Praising God: It seems that Bazel, in his praise of God, in some cases, is also influenced by Ferdowsi′s God praising; sometimes, he repeats some words of Shahnameh, and sometimes, he gets the essence of Ferdowsi′s way of praising God.
5. Rhyme pattern: In respect to the use of words, especially rhyme words of verses, Bazel even adopts Ferdowsi’s rhyme patterns or applies those patterns in his poesy. Sometimes, such rhymes are accompanied by row lyrics employed in Shahnameh.
6. Type of narration: Ferdowsi gets the prose stories from other people, such as the peasants of the feudal class, some writings well-known as Daftare Bastan ‘the ancient pamphlet’ and others whom he called ‘sage’ and ‘honest’ individuals, besides Magh, Azadsarv, Bahram, Shadan Borzin and Old Shahoo as specific persons mentioned by Ferdowsi. Bazel, too, versified the prose book Me’raj Alnabovvah & Madarej Alfotovvah written by Farahie into Heidari Attack, besides the narrative of the stories from the point of view of the wise and the honest.
7. Image: Ferdowsi creates various descriptions and images in accordance with themes and scenes. In this regard, ‘exaggeration’ is one of the images that Ferdowsi benefits professionally and abundantly. These exaggerations and hyperboles have influenced Bazel Mashadi and other epic poets after Ferdowsi, and they use such images with no change in their books. Simile and epanados??? are other Ferdowsi′s images imitated in Heydary Attack.
8. Proverb: One can find proverbs in Bazel’s book similar to Shahnameh’s proverbs in terms of content and vocabulary, most probably gotten from Shahnameh.
9. Allegory: Bazel uses Shahnameh’s allegories; however, sometimes he expandes the concise allegories of Shahnameh into details.
10. Slandering women: Sometimes Shahnameh’s heroes insult women through stories. This theme is seen in Heydary Attack too. For example, in the dialogue of Amr and Sufyan, Amr says men are truthful, while women are cunning and deceitful.
11. Sunrise and sunset: Ferdowsi in Shahnameh describes very beautiful sunrises and sunsets. Bazel and other epic poets following Ferdowsi, also, pay attention to these descriptions and use them in their writings.
12. Destiny: Ferdowsi attributes various traits to time and fate including instability, whims, unkindness and ignorance. The same attributes can also be seen in Bazel′s Heydary Attack.

4. Conclusion
In the present study, some aspects of Shahname’s influence on Bazel′s Heydary Attack were examined. However, considering the size of the two books and broad area of investigation, the authors believe that more research is needed in regard to the influence of Shahname on Persian literature in general and on religious and oral literature in particular.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Heydari Attack
  • Shahnameh
  • Comparative
  • imitation
  • epic poetry
آیدنلو، سجاد. (1382). «از قافلۀ مقلّدان شاهنامه». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. شماره 70. صص 122- 133.
آیدنلو، سجّاد. (1386). «این بیت از فردوسی نیست». نارسیده ترنج. اصفهان: مانا.
امامی، نصرالله. ( 1369). «از چالش سعدی تا ساختار زبانی و بیانی شاهنامه». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. تهران: دانشگاه تهران. صص 153- 168.
باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (الف). شماره 1541. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.
باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ب). شماره 8584. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.
باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (پ). شماره 9416. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.
باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ت). شماره 15539. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.
باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ث). شماره 18138. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.
باذل مشهدی. نسخه خطی حملۀ حیدری. (ج). شماره 27062. کتابخانه آستان قدس رضوی. مشهد.
بهزادی اندوهجردی، حسین. (1346). «حملۀ حیدری یا بزرگترین حماسۀ مذهبی فارسی». نامۀ آستان قدس. شماره 4. صص 129- 133.
پورنامداریان، تقی. (1367). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ دوم.
تقوی، علی؛ رادفر، ابوالقاسم. (1389). «تأثیر و حضور شاهنامه در برخی از هنرهای ایرانی». کهن نامه ادب پارسی. سال 1. شماره 2. صص 1- 13.
حاکمی، اسماعیل. (1374). «نکاتی دربارۀ برخی از راویان شاهنامۀ فردوسی». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران. صص 343-349.
خطیبی، ابوالفضل. (1385). «بیت های زن‌ستیزانه در شاهنامه». «دربارۀ شاهنامه». تهران: نشر دانشگاهی. چاپ اول. صص 32 تا 49.
رستگار فسایی، منصور. ( 1369). تصویرآفرینی در شاهنامۀ فردوسی. شیراز: دانشگاه شیراز. چاپ دوم.
رینگرن، هلمر. ( 1388). تقدیرباوری در منظومه های حماسی فارسی. ترجمۀ ابوالفضل خطیبی. تهران: هرمس. چاپ اول.
سجادی، ضیاءالدین. (1374). «قضا و قدر در شاهنامه». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. به کوشش غلامرضا ستوده. تهران: دانشگاه تهران. صص 119- 130.
سرّامی، قدمعلی. (1384). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ اول.
شاکد، شائول. (1387). تحول ثنویت (تنوع آرای دینی در عصر ساسانی). ترجمۀ احمدرضا قائم-مقامی. تهران: ماهی. چاپ اول.
شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. چاپ ششم.
شمشیرگرها، محبوبه. (1389). «بررسی سبک‌شناسانۀ حماسه های دینی در ادب پارسی». اندیشه های ادبی. سال دوم. شماره 4. صص 11- 35.
فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامه. به کوشش ژول مول. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه. به کوشش برتلس. چاپ دوم. تهران: هرمس.
عبداللهی کچوسنگی، علیرضا. (1388).‌ «حملۀ حیدری و تکمله های آن». رشد آموزش زبان فارسی. سال 23. شماره 1. صص 18- 20.
فضیلت، محمود. (1379). «سبک‌شناسی حملۀ حیدری ملا بمانعلی راجی کرمانی». مجلۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره 156. صص 361- 380.
کاشفی‌ خوانساری، علی (1380). «حملۀ حیدری (تأملی دربارۀ داستان‌های منظوم مولای متقیان و معرفی یک شاعر)». کتاب ماه هنر. شماره 31. فروردین و اردیبهشت. صص 28 تا 33.
گراوند، علی. (1379). «نبرد نبردها: مقایسۀ سبک‌شناسانۀ شاهنامه و حملۀ حیدری». مجلۀ آموزش زبان فارسی. شماره 55. صص 34- 41.
محجوب، محمدجعفر. (1382). «از فضایل و مناقب خوانی تا روضه خوانی». ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه. ج2. صص 1207- 1242.
مرتضوی، منوچهر. (1341). «مقلّدین شاهنامه». نشریۀ ادبیات دانشگاه تبریز. سال 14. شماره 2.
مقصودی. مرتضی؛ رادفر. ابوالقاسم. (1390). «بازتاب شاهنامه در تاریخ جهانگشای جوینی». کهن نامۀ ادب پارسی. سال 2. شماره 1. صص 101- 112.
ناظرزاده کرمانی، فرهاد. (1378). «حمله‌خوانی: گونۀ مهمی  از نقالی مذهبی در ایران». هنر. شماره 39. صص 65 تا 74.
ولف، فریتس. ( 1377). فرهنگ شاهنامۀ فردوسی. تهران: اساطیر. چاپ اول.
Abrams, M. H. (1999). A Glossary of Literary Terms, Harcourt Brace Publication.
Zaehner, R. C. (1955). Zurvan, a Zoroastrian Dilemma, Oxford University Press.
CAPTCHA Image