بررسی دغدغه‌های وجودی در داستان‌های مصطفی مستور (پیکره پژوهش: داستان‌های روی ماه خداوند را ببوس، استخوان خوک و دست‌های جذامی، من گنجشک نیستم)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبائی. گروه زبان و ادبیات فارسی

2 دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

بیان دغدغه‌های وجودی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در داستان‌های مصطفی مستور دیده می‌شود. در این داستان‌ها موضوعاتی همچون عدم قطعیت در باورها و اعتقادات، اضطراب و تنهایی آدمیان، ترس از مرگ، معناداری یا بی‌معنایی زندگی مطرح می‌شود. مستور در داستان‌هایش شخصیت‌هایی را روایت می‌کند که در جست‌وجوی معنا و مقصودی برای زندگی خود هستند؛ شخصیت‌هایی که از پوچی و بی‌حاصلی زندگی هراس دارند و درک درستی از  مرگ ندارند. در آثار او بروز بیماری‌ها و درد و رنج و فقر، نمود بسیار دارد و یکی از پرسش‌های شخصیت‌های داستانی او چرایی وجود شر و بدبختی در زندگی انسان‌هاست. مستور پس از مطرح کردن این پرسش‌ها در آثار خود، با خلق شخصیت‌هایی دین‌مدار و عارف‌مسلک، قطب دیگری از هستی انسان را به تصویر می‌کشد که معتقدند با عشق به خداوند و ایمان راسخ به او می‌توان به آرامش دست یافت. آثار مستور بیش از آن‌که رنگ و بوی دینی به معنای سنتی آن داشته باشد، بیانگر نوعی نگاه عرفانی است. وی با ایجاد چندصدایی در آثار خود موجب تقابل میان اندیشه‌های خداناباور در برابر اندیشه‌های عرفانی شده است و اگرچه صدای ایمانی و عرفانی از تأثیرگذاری بیشتری در داستان‌های او برخوردار است، شخصیت‌های داستان‌های او تا پایان با پرسش‌ها و دغدغه‌های خود به سرمی‌برند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Existential Concerns in Stories by Mostafa Mastour Corpus of the Study: The Stories “Kiss the Lovely Face of God”, “Pig Bone and Leprous Hands”, and “I Am Not a Sparrow”

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Haji-Agha Babai 1
  • Mina Bastan 2
1 Allameh Tabataba’i University. Department for Persian language and literature
2 Allameh Tabataba’i University
چکیده [English]

Extended Abstract

Introduction

Mostafa Mastour is among the great contemporary writers who has addressed serious aspects of human life in his works, and has raised essential questions on human and the nature of existence, and provided, to the extent of his ability, ideologically-unbiased answers to these questions through the words of the characters in his stories. One of the issues that strike the reader of Mastour’s stories is the similarity of the themes of his stories to the existentialist perspectives and existential concerns. In stories by Mastour, such topics as instability of the world, uncertainty in beliefs and faith, contemplation of the existence of God, human anxiety and loneliness, fear of death, and meaningfulness or meaninglessness of life are dealt with. Such issues have been constant concerns of human beings, regardless of their historical and geographical settings.
The present research aims to investigate the existential concerns that have been expressed in stories by Mostafa Mastour and how the writer has answered those questions.

Theoretical Framework

Existentialist thoughts took shape when Western scholars lost hope in the functionality of modernity in creating a better world. Existentialism has been divided into two schools, namely theistic and atheistic. In theistic existentialism, it is believed that faith in God will save mankind from concerns of life and grant him peace and tranquility. On the opposite side, atheistic existentialists hold that the world is not a place to give meaning to the existence of human being nor to bring him comfort. Existentialist perspectives have manifested noticeably in the works of several Iranian novelists, especially over the last few decades. Such writers have attempted to express existential concerns and find a way to give meaning to life, and have portrayed the anxieties and worries of the modern world in their works.

Method

The present research takes a descriptive-analytical approach to investigating concerns such as questioning about the existence of God, questioning about the meaning of life, as well as death and its nature in the three stories by Mostafa Mansour.

Results and Discussion

Having analyzed the fictional works by Mostafa Mastour, we realize that the writer has introduced existential questions through the words of the characters of the story and has tried to answer those questions based on his own perspectives.
The most important issue raised inروی ماه خداوند را ببوس  (Kiss the Lovely Face of God) is questioning about the existence of God and the manner of His presence among people, which is mostly expressed through the words of the protagonist of the story. Another aspect related to the manner of God’s presence is the passionate, faith-based attitude toward God. In "Kiss the Lovely Face of God”, the passionate, love-filled attitude toward God is expressed by Alireza. He has an irfanic (~ mystic / of true knowledge) perspective and his beliefs are similar to those of arefs (~ mystics / holders of true knowledge) and theistic existentialists. In the story من گنجشک نیستم  (I am not a Sparrow), an irfanic and aesthetic attitude toward life can be seen in the character Amir Mahan. With a perspective rooted in faith-based, irafnic thoughts, Amir Mahan regards discovering logical relationships between events and occurrences as futile and considers it as contributing to the separation of mankind from peace and certainty.
In “Kiss the Lovely Face of God”, questioning about the meaning and nature of life is introduced as one of the main concerns of the characters in the story. Essential questions about the existence and the nature of life are also raised in the story استخوان خوک و دست‌های جذامی (Pig Bone and Leprous Hands). In the story “I am not a Sparrow”, Danial, failing to find answers to his questions, doubts the nature of existence and is faced with the crisis of meaninglessness of life.
Mostafa Mastour attempts to introduce irfanic perspectives, in addition to the pessimistic attitude toward life, through the words of the characters in his stories, and creates a kind of polyphony. In “Kiss the Lovely Face of God”, one of the characters has reached a level of irfanic intuition and insight, thus has no complaints about any adverse event in the world. In the story, the protagonist fears the non-existence of God and nihilism in life. He is scared of death and nothingness afterward and tries to find a purpose in his worldly life to give his life meaning and purpose and keep his name alive.
In “Pig Bone and Leprous Hands”, a few dialogues about death unfold between the characters. One of the characters has a refuge-seeking attitude toward death, since he believes that mankind will go to God after death, and “being with God” is a good place to be, so death must not be feared.
Mastour has an irfanic perspective toward death in “Kiss the Lovely Face of God”. Arefs consider death to be a bridge to unity with the eternal beloved from whom the worldly life has separated mankind.

Conclusion

Existential concerns form an important part of the perspectives of the characters in the stories by Mastour, and the writer promotes the faith-based, irfanic‌ perspective in order to answer such concerns. The characters in the stories by Mastour freely speak according to the perspective they hold toward the essential issues of existence, and the writer tries to portray nihilism, pessimism, rebellion, and chaos prevalent in the contemporary world through juxtaposing different voices in his works. Mastour considers superior the way and approach of those who submit to the will of God and cling to faith in God in order to free themselves from such concerns and problems, and he believes that the way to achieve peace in this restless world is to reach an irfanic understanding and to have a love-filled faith in God and His manifestations in the world of being.
Rather than having a religious tint (in its traditional sense), Mastour’s stories show a type of irfanic perspective. Through creating polyphony in his works, he juxtaposes atheistic beliefs with irfanic beliefs, and while the voice of faith and irfan is more effective in his stories, the characters in the stories struggle with their questions and concerns until the end, questions and concerns that mankind has carried throughout history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Novel analysis
  • polyphony
  • existential concerns
  • Mostafa Mastour
اسکوئیان، عباس. (1388). مرگ و نیستی از دیدگاه سه فیلسوف اگزیستانسیالیست: کی‌یرکگور، سارتر و هایدگر. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی. گروه فلسفه.
بالو، فرزاد و عباسی، حبیب‌الله. (1394). «تحلیل رابطۀ «خدا و انسان» در میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی با الهام از نظریۀ «من و تو» مارتین بوبر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. (22): 71-43.
پژوهنده، لیلا. (1391). «رابطۀ خدا و انسان در ادبیات خداشناسی و عرفانی با تاکید بر آثار مولوی». مجلۀ ادب پژوهی. (22): 97-124.
داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی فارسی و اروپائی (تطبیقی و توضیحی). تهران: مروارید.
داراب‌ پور، عیسی. (1390). «تأملات عرفانی مولانا در زمینۀ مرگ (اجباری و اختیاری)». فصلنامۀ عرفانیات در ادب فارسی. (7): 163-148.
دانلدای، کراسبی و لطفی، محمود. (1387). «نیهیلیسم». نامه فرهنگ. (54): 54-106.
درانتی، ژان-فیلیپ. (1393). زیبایی‌شناسی اگزیستانسیالیستی. ترجمه هدی ندایی فر. تهران: ققنوس.
گلبازخانی، مینا. (1391). نقد جامعه‌شناختی آثار مصطفی مستور (استخوان خوک و دست‌های جذامی، روی ماه خداوند را ببوس. حکایت عشقی بی قاف بی شین بی‌نقطه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکده ادبیات، زبان‌ها و تاریخ. گروه زبان و ادبیات فارسی.
مایل هروی، نجیب. (1374). خاصیت آیینگی: نقد حال، گزارۀ آرا و گزیدۀ آثار فارسی عین‌القضات همدانی. تهران: نی.
مستور، مصطفی. (1394). استخوان خوک و دست‌های جذامی. تهران: چشمه.
مستور، مصطفی. (1395). روی ماه خداوند را ببوس. تهران: مرکز.
مستور، مصطفی. (1395). من گنجشک نیستم. تهران: مرکز.
مشکات (بیات)، عبدالرسول. (1390). فرهنگ واژهها. تهران: سمت.
ملکیان، مصطفی. (1388). دین، معنویت و روشنفکری. تهران: پایان.
ملکیان، مصطفی. (1393). مرگ در ذهن اقاقی جاری است. سایت رادیو زمانه.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1390). مثنوی معنوی. شرح کریم زمانی. تهران: اطلاعات.
نراقی، آرش. (1390). آینۀ جان، مقالاتی دربارۀ احوال و اندیشه‌های مولانا جلال‌الدین بلخی. تهران: نگاه معاصر.
نیچه، فردریش. (1352). دجال. ترجمۀ عبدالعلی دستغیب. تهران: آگه.
نیکلسون، رینولد الین. (1374). تصوف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
ولی‌پور، زینب. (1394). بررسی تطبیقی و انتقادی انسان‌گرایی در اگزیستانسیالیسم و عرفان اسلامی با تکیه بر آرا و اندیشه‌های سورن کرکگارد و مولانا. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه ملایر. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
CAPTCHA Image