The Sources and Methodology of Mūsā ibn Isā al-Kasravī in Determining the Chronology of the Sasanian Kings

Document Type : Research Article

Author

• Seyed Ali Mahmoudi Lahijani

PhD in Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.

10.22067/jls.2025.91065.1659

Abstract

Hamza Isfahani, in his book Tārīkh Sinī Mulūk al-Ard wa al-Anbiyā, utilized eight books to compile the chronology of the kings of Iran, one of which was Tārīkh Mulūk Banī Sāsān, written by Mūsā ibn Isā Kasravī. Based on the information that Hamza provides from Kasravī and by examining historical sources such as Tārīkh al-Tabarī and Tārīkh al-Kāmil by Ibn al-Athīr, it can be concluded that Mūsā ibn Isā Kasravī, in collaboration with Ḥasan ibn ʿAlī Hamdānī (Raqqām Marāgha), compiled a list of years or a chronology of the Sasanian kings between 255 and 261 AH. This list differs from the accounts of most historians of the first four centuries of Islam. Many scholars believe that Kasravī's chronology was based on Arabic sources and that he probably used books like Siyar al-Mulūk al-Furs. Therefore, the question arises: What sources did Mūsā ibn Isā Kasravī use to compile the list of Sasanian kings? Did Kasravī have access to the Xwadāy-nāmag and Pahlavi sources, or did he primarily rely on the Arabic translations of the Xwadāy-nāmag (i.e., the Siyar al-Mulūk al-Furs)? This article, through document analysis and a comparison of the chronology of the Sasanian kings in historical sources (up to 400 AH), demonstrates that Kasravī used at least seven sources for his research, including the list of Sasanian kings found in the works of Ibn Habib and Ibn Qutayba.

Keywords

• Mūsā ibn Isā al-Kasravī
• Chronology of Sasanian Kings
• Siyar al-Mulūk al-Furs
• Hamza al-Isfahani
• Al-Muhabbar

Main Subjects

• Epic Studies

---

References

1. آذرنوش، آ. (1370). ابن قتیبه. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی (ج. ۴، صص. 446‑460). مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
2. ابن‌اسفندیار، ب. ح. (1320). تاریخ طبرستان. به تصحیح، عباس اقبال. چاپخانۀ خاور.
3. ابن اثیر، ع. م. (1370). تاریخ کامل. ج. ۱۰، ترجمة حمیدرضا آزیر. اساطیر.
4. ابن الأثیر، ع. م. (1987). الکامل فی التاریخ. به تحقیق، أبی الفداء عبدالله القاضی. دار الکتب العلمیة.
5. ابن‌قتیبه، ع. م. (1992). المعارف. تحقیق ثروت عکاشة. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
6. ابن‌نجّار البغدادی، م. م. (2004). ذَیلُ تاریخ بغداد. دَراسَه و تحقیق، مصطفی عبدالقادر، عَطا. الجزء التاسع عشر. دار الکتب العلمیة.
7. ابن ندیم، م. ا. (1381). الفهرست. ترجمة محمدرضا تجدّد. اساطیر.
8. ابن ندیم، م. ا. (2013). الفهرست. دار المعرفة.
9. اسماعیل باشا، ب. (1951). هدایة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین. تصحیح سید محمد مهدی خرسان. دار إحیاء التراث العربی.
10. اصفهانی، ح. ح. (1346). تاریخ پیامبران و شهریاران. ترجمة جعفر شعار. بنیاد فرهنگ ایران.
11. اصفهانی، ح. ح. (بی‌تا). تاریخ سنی ملوک الأرض و الأنبیاء. دار مکتبة الحیاة.
12. البلاذری، ا. ی. (1974). الأنساب الأشراف. تحقیق، محمد باقر محمودی. الجزء الاوّل. مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
13. البیرونی الخوارزمی، ا. م. ا. (1878). الآثار الباقیة عن القرون الخالیة. با مقدمه و حواشیِ زاخائو. لایپزیک.
14. بیرونی الخوارزمی، م. ا. (1392). الآثار الباقیة عن القرون الخالیة. ترجمة پرویز سپیتمان. نی.
15. البیهقی، ا. م. (1970). المحاسنُ و المَساوئ. دار صادر.
16. تقی‌زاده، س. ح. (1349). فردوسی و شاهنامۀ او. به اهتمام حبیب یغمائی. سلسله انتشارات انجمن آثار ملّی.
17. التّنوخی، م. ع. (1995). نشوار المُحاضرة و أخبار المذاکرة. به تحقیق علی الشابحی. الجزء السابع، دار صادر.
18. الجاحظ البصری، ع. ب. (1324ق.). المحاسن و الأضداد. به تصحیح م، أ، الخانجی الکتبی. السعادة.
19. خطیب بغدادی، ا. ع. ث. (2001). تاریخ بغداد (تاریخ مدینة السَّلام). ج. ۱۵، بشار عواد معروف. دار الغرب الإسلامی.
20. خطیبی، ا. (1393). خدای‌نامه. تاریخ جامع ایران. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی (ج. 5، صص 676‑694). مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
21. رحمتی، م. ک. (1396). ملاحظاتی در باب تصحیح کتاب الفهرست ابن ندیم. میراث شهاب، ۲۳(۹۰)، 3‑21.
22. رُوزِن، ب. و. (1382). دربارۀ ترجمه‌های عربی خدای‌نامه. ترجمة محسن شجاعی و علی بهرامیان. ضمیمه نامۀ فرهنگستان، 15، 7-52.
23. السمعانی، ع. م. م. ت. (1988). الأنساب. تصحیح، ع، ع، البارودی. الجزء الثالث. دار الجنان.
24. صفا، ذ. (1389). حماسه‌سرایی در ایران. امیرکبیر.
25. الصّفَدی، ص. خ. ا. (2000). الوافی بالوفیات. تحقیق و اعتناء، أ. أرناووط و ت، مصطفی، ج. 16، 22 و 28. دار إحیاء التراث العربی.
26. طبری، م. ج. (1375). تاریخ طبری. ترجمة ابوالقاسم پاینده. اساطیر.
27. الطبری، م. ج. (بی‌تا). تاریخ الطبری. تحقیق، ا، الکرمی. بیت الأفکار الدولیة.
28. فاتحی‌نژاد، ع. (1370). جاحظ (بخش المحاسن و الأضداد. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (ج. 17). مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
29. کریستن‌سن، آ. (1393). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چشمه.
30. محبری، م. ح. ب. (بی‌تا). المحبر. تصحیح لیختن شتیتر دار الإفاق الحدیدة.
31. المرزبان الکرخی البغدادی، م. س. (1987). الحنین الی الأوطان. تحقیق، ج، العَطیَّة. مجلة المورد، ۱۶(۱)، 129‑174.
32. المسعودی، ع. ح. ع. (1349). التنبیه و الاشراف. ترجمة ابوالقاسم پاینده. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
33. المسعودی، ع. ح. ع. (1938). التنبیه و الإشراف. تصحیحه و مراجعته، عبدالله اسماعیل الصاوی. دار الصاوی.
34. المسعودی، ع. ح. ع. (1973). مروج الذّهب و معادن الجوهر. تحقیق، م، ی، عبدالحمید. الجزء الاوّل. دار الفکر.
35. نوری عثمان، م. (1354). خداینامه‌ها و شاهنامه‌های مأخذ فردوسی. جشن‌نامۀ محمد پروین گنابادی. زیر نظر محسن ابوالقاسمی، با همکاری محمد روشن (صص. 287-332). توس.
36. نولدکه، ت. (1358). تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترجمة عباس زریاب. انجمن آثار ملّی.
37. هامین آنتیلا، ی. (1399). خداینامگ: شاهنامۀ فارسی میانه. ترجمة مهناز بابایی. مروارید.
38. یاقوت الحَموی (1993). مُعجم الأُدباء إرشاد الأریب إلی مَعرفة الأدیب. تحقیق، إحسان عباس. الجزء الأوَّل. دار الغرب الإسلامی.
39. Hameen-Anttila, J. (2018). Khwadāynāmag: The middle Persian book of kings. Brill.