Categorizing, Critiquing, and Analyzing Sourceless Signals about the Circumstances of Abu Sa’id Abu al-Khayr in Ancient Persian Literary Texts

Document Type : Research Article

Author

• amir hossin hemati

Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran.

10.22067/jls.2025.86505.1544

Abstract

Regarding Abu Sa’id Abu al-Khayr, besides the existing references that are called “maqama” (book written about the life and sayings of a Sufi sheikh), there are other references whose whereabouts are currently unknown. One compelling evidence for the existence of these references is the unique and rare mentions of Abu Sa’id’s life found in some sources. Two significant features characterize the specific references: their rarity, and the absence of sources for any of them in the existing references. This study analyzes, critiques, and classifies these mentions. The results suggest that categorizing this type of source-less mentions into five sets, with the content of at least two sets being particularly significant. These sources provide additional information beyond what can be obtained from the surviving references, offering a more general awareness of the lost manuscript contents. It seems that authors of some ancient Persian literary texts have utilized documents that were either inaccessible to the authors of existing references or were deliberately omitted due to various reasons, including reluctance, suspicion, or weaknesses in the documents.

Keywords

• Abu Sa’id Abu al-Khayr
• Maqame
• Life and Sayings
• Asrar Al-Towhid
• Ancient and New-sicovered Maqama

Main Subjects

• Literary Studies

---

References

1. ابن‌منوّر، م. (1371). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. آگاه.
2. ابوالرجا چاچی، م. (1359). روضة‌الفریقین. به تصحیح و تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی. انتشارات دانشگاه تهران.
3. ابوروح لطف‌الله، ج. (1384). حالات و سخنان ابوسعیدابوالخیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن.
4. ابوعلی عثمانی، ح. (1374). ترجمه رسالۀ قشیریه. با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر. علمی و فرهنگی.
5. امیر اقبال‌شاه سیستانی، ا. (1379). چهل مجلس. تصحیح عبدالرفیع حقیقت. اساطیر.
6. باخرزی، ی. (1383). اوراد الاحباب و فصوص الآداب. به کوشش ایرج افشار. انتشارات دانشگاه تهران.
7. بوزجانی، ع. (1345). روضة الریاحین. با مقدمه و تعلیقات به کوشش حشمتِ مؤید. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
8. جامی، ع. (1382). نفحات­الانس من حضرت­القدس. مقدمه تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. اطلاعات.
9. حبله‌رودی، م. (بی‌تا). کلیات جامع‌التمثیل. کتابفروشی اسلامیه.
10. حمید قلندر، مولانا ح. (1959). خیرالمجالس (ملفوظات حضرت شیخ نصیرالدین محمود چراغ‌دهلی). با تصحیح و مقدمه و تعلیقات از خلیق احمد نظامی. مطبوعات شعبۀ تاریخ، مُسلم یونیورستی، علی‌گده، هند.
11. خواجه علیِ حسنِ سیرجانی، ع. (1390). البیاض و السّواد مِن خصائصِ حِکَم العباد فی نعت المرید و المراد. تصحیح و تحقیق محسن دهقان‌پور، مقدمۀ انگلیسی نصرالله پورجوادی. مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران و واحد تحقیقاتی تاریخِ فرهنگِ عقلی جهان اسلامِ دانشگاه آزاد برلین، تهران.
12. خواجه محمد پارسا، م. (1381). فصل­الخطاب­. با مقدمه و تصحیح و تعلیق جلیل مسگرنژاد. مرکز نشر دانشگاهی.
13. زرکوب شیرازی، ا. (1389). شیرازنامه. به کوشش محمدجواد جدّی و احسان‌الله شکراللهی. مؤسسۀ تألیف و ترجمه و نشر آثار هنریِ متن.
14. سدیدالدین غزنوی، م. (1388). مقامات ژنده پیل. به اهتمام حشمت مؤید. علمی و فرهنگی.
15. سراج طوسی، ا. (1382). اللّمع فی التصوّف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون و ترجمه مهدی محبتی. اساطیر.
16. سهروردی، ش. (1364)، عوارف المعارف. به اهتمام قاسم انصاری و ترجمۀ عبدالمومن اصفهانی. علمی و فرهنگی.
17. شفیعی کدکنی، م. (1386). چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نویافتۀ بوسعید، از میراث عرفانی ابوسعیدابوالخیر). سخن.
18. شفیعی کدکنی، م. (1393). درویش ستیهنده (از میراث عرفانی شیخ جام). سخن.
19. شمس تبریزی، ع. (1385). مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد. خوارزمی.
20. صفی‌پور، ع. (بی‌تا). منتهی الأرب فی لغة العرب. کتابخانه سنایی.
21. عطار نیشابوری، ف. (1905‏). تذکرة‌الاولیا. مصحح رینولد آلین نیکلسون. لیدن.
22. عطار نیشابوری، ف. (بی‌تا). تذکرة‌الاولیا. به تصحیح میرزا محمد خان قزوینی. گنجینه.
23. عطار نیشابوری، ف. (1399). تذکرة‌الاولیا. مقدمه تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن.
24. عطار نیشابوری، ف. (1383). مصیبت‌نامه. تصحیح نورانی وصال. زوار.
25. عطار نیشابوری، ف. (1384). الهی‌نامه. تصحیح فؤاد روحانی. زوار.
26. عطار نیشابوری، ف. (1386). اسرارنامه. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن.
27. عنصرالمعالی، ک. (1378). قابوس‌نامه. به اهتمام و تصحیح غلام‌حسین یوسفی. علمی و فرهنگی.
28. عین‌القضات همدانی، ع. (1362). نامه‌های عین‌القضات همدانی. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران. کتابخانه منوچهری.
29. عین‌القضات همدانی، ع. (1373). تمهیدات. با مقدمه و تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عُسیران، کتابخانه منوچهری.
30. فراهی هروی، م. (بی‌تا). تفسیر حدائق‌الحقائق. به اهتمام سید جعفر سجادی. انتشارات دانشگاه تهران.
31. کربلایی تبریزی، ح. (1383). روضات‌الجنان و جنات‌الجنان. با مقدمه و تکمله و تصحیح و تعلیقِ جعفر سلطان‌القرّائی، به سعی و اهتمامِ محمدامین سلطان‌القرّائی. ستوده.
32. لاهیجی، م. (1374). مفاتیح­الاعجاز فی شرح گلشن راز. با مقدمه کیوان سمیعی. سعدی.
33. معین‌الدین اسفزاری، م. (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات. با تصحیح و حواشی و تعلیقات سید محمدکاظم امام. انتشارات دانشگاه تهران.
34. ملک شاه حسین سیستانی، ح. (1344). احیاءالملوک. به اهتمام منوچهر ستوده. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
35. منتخب رونق المجالس و بستان العارفین و تحفة المریدین. (1354). به تصحیح احمد علی رجائی. انتشارات دانشگاه تهران.
36. میبدی، ر. (1371). کشف­الاسرار و عدّة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری). به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. امیرکبیر.
37. نجم رازی، م. (1374). مرصادالعباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. علمی و فرهنگی.
38. نخشبی، ض. (1369). سلک­السلوک. با مقدمه و تصحیح و تعلیق و تحشیه غلام‌علی آریا. کتابفروشی زوّار.
39. هجویری، ع. (1386). کشف‌المحجوب. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. سروش.
40. هزار حکایت صوفیان. (1389). حامد خاتمی‌‌پور، بر اساس دستنویس کهن 673 هـ.ق. سخن.
41. همتی، ا. ح. (1400الف). خطاهای مؤلفان متون کهن ادب فارسی در معرفی ابوسعید ابوالخیر. جستارهای نوین ادبی، ۵۴(۲)، ۱۲۳-۱۵۵. https://doi.org/10.22067/jls.2021.69791.1064
42. همتی، ا. ح. (1400ب). راستی‌آزماییِ رویدادهای سفر ابوسعیدابوالخیر به خرقان بر مبنای گزارش اسرارالتوحید. زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، 74(۲۲۴) ، 53 -76. https://doi.org/10.22034/perlit.2022.48698.3209