Deraxti ke Talx Amad u ra Serešt… (about three famous distiches attributed to Ferdowsi and Process of imitation from them in Persian poem)

Document Type : Research Article

Author

• Sajjad Aydenloo

Payame Noor University of Urmia

10.22067/jls.v49i2.56912

Abstract

1. Introduction
According to the main text of Shahnameh, the Sasanian Yazdgerd III after awareness of defeated his armies toward Arabs and to be killed Rostam Farrukhzad, he consults with the elders of court and says to them “he wants to go of Baghdad to Marv and stay near ruler there Mahoe Suri that he is his bred. Farrukhzad one of the leaders of that community to Yazdgerd says:

که این را یکی داستان است نو
به بدگوهران بر بس ایمن مشو

بکوشی کزو رنگ بیرون کنی
که هرچند بر گوهر افسون کنی

تو بر بند یزدان نیابی کلید
چو پروردگارش چنان آفرید


In Cairo manuscript (796 AH) after the third line the three bits is as follows:

گرش درنشانی به باغ بهشت
درختی که تلخ آمد او را سرشت

به بیخ انگبین ریزی و شیرِ ناب
ور از جوی خُلدش به هنگامِ آب

همان میوۀ تلخ بار آورد
سرانجام گوهر به کار آورد


The lines except Cairo handwritten (796 AH) do not exist in any of the editions basis editing of Dr. Khaleghi Motlagh and also editions of Saint-Joseph, Saadlou and margins of Zafarnameh and it is extension. The main references of fame and using the three mentioned lines the name of Ferdowsi, satire is attributed to him. For the reason that popularity Ferdowsi’s lampoonery and reputation with enhancement and development of lines called satire from the early eighth century onwards, the three bits of writings and various narratives of satire entered the literary and historical sources and alone or with the number of their back and forth lines called Ferdowsi was written. Poet of the lines anyone who is probably he considered to older example to verse them and as previously researchers have noted to it, these two lines belong to Abushakur Balkhi, Forth century poet it is available in his the book Mathnavi “Afarinnameh”:

اگر چرب و شیرین دهی مر ورا
درختی که تلخش بود گوهرا

همان میوۀ تلخت آرد پدید
از او چرب و شیرین نخواهی مزید

2. Discussion
The three well-known lines attributed to Ferdowsi due to the important issue and the form of its human-social, visual and expression construct of the poem and famousness of that called Ferdowsi particularly in the form of satire section and addressed to Sultan Mahmud Ghaznavi, it attracted the attention of many different poets and several examples according to its pattern were composed so that these bits we can consider as one of the full more imitation the poem sonnets in Persian literature history. To the best of my research, the oldest example like this lines-which is likely imitated them- three bits is in the poem “large Faramarz-nama” (probably composed in the late fifth century) and then there are other similar examples that most notably of them is four lines belong to Abdollah Hatefi Jami it became a new model for following a number of poets and in Qassim Husseini Gonabadi’s lyrics, poem of Zarrin Ghaba-nama, sonnet of Vali Gholi Beyg Shamlou, Arefi, Mohebbi and etc. is imitated of that.
3. Conclusion
In this article, fifteen similar examples to imitate the three famous bits attributed to Ferdowsi was shown that the most repetition word/content element/ image maker in the lines and sonnets is the word “Serešt” with eight times ingemination and then words and compounds are located such as “Češme /Āb Behešt” (6 times), “Behešt and its belongings” (Bāq, Tāvus, Anjir, Kabab and Morq” (5 times), “Jibrail” (5 times), “Mey, Angabin, Shir and Golāb” (4 times), “Hur” (3 times), “Āb Hayat” (3 times) and “Derakht” (2 times), respectively. The other point, because Hatefi in his well-known imitation from lines attributed to Ferdowsi, “Zāq” has replaced to “Deraxt” in the first bit and conditional section of speech and to impact of this change, creatures and other animals have brought in part of his speech such as: “Bačče Mār af'i', Bačče Div, Bačče xuk, Kudake Zangi and Bache Joqd. In other words, element of plant and tree (“Deraxt” and “Nān”) in the original and ancient samples of this literature, in previously imitations generally has become to animal and human.
Another noteworthy point, the number of lines is this imitation sonnets that in most examples (nine cases) to following the original pattern (lines attributed to Ferdowsi) is the three bits and three samples also with imitation from Hatefi’s lines have gone to parody of this content
and format. The longest adapted is five lines, as well and it belong to Amir Ali Shirnavaei.

Keywords

• Ferdowsi
• satire
• attributed couplets
• imitation
• Hātefi

---

References

آزاد بلگرامی، میر غلام‌علی. (1393). خزانۀ عامره. تحقیق و تصحیح دکتر هومن یوسفدهی. تهران: کتابخانۀ مجلس.

آیدنلو، سجّاد. (1386). «مقدّمۀ شاهنامۀ نسخۀ بریتانیا/ لندن (675 ه. ق.)». نارسیده ترنج (بیست مقاله و نقد دربارۀ شاهنامه و ادب حماسی ایران). اصفهان: نقش مانا. صص171- 196.

آیدنلو، سجّاد. (1394). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامۀ فردوسی). تهران: سخن. چاپ دوم.

اسعد گرگانی، فخرالدین. (1386). ویس و رامین. تصحیح محمّد روشن. تهران: صدای معاصر. چاپ سوم.

اطعمه شیرازی، بسحق. (1382). کلیّات. تصحیح دکتر منصور رستگار فسایی. تهران: مرکز میراث مکتوب.

امیر معزّی، محمّد بن عبدالملک. (1385). دیوان. تصحیح محمّدرضا قنبری. تهران: زوّار.

انجوی شیرازی، سیّد ابوالقاسم. (1369). فردوسی‌نامه. تهران: علمی. چاپ سوم.

جامی، عبدالرحمان. (1385). بهارستان. تصحیح دکتر اسماعیل حاکمی. تهران: اطّلاعات. چاپ پنجم.

جُنگ اشعار. دست نویسِ شمارۀ 14107 کتابخانۀ مجلس.

حاکمی، اسماعیل. (1357). «سرقات شعری». مجموعه سخنرانی‌های ششمین کنگرۀ تحقیقات ایرانی. تبریز: دانشگاه آذرآبادگان. ج2. صص 75-90.

خالقی مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه. تهران: مرکز دایرﺓ المعارف بزرگ اسلامی. چاپ دوم.

خطیبی، ابوالفضل. (1395). آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟ (هجونامۀ منسوب به فردوسی). تهران. پردیس دانش.

دبیرسیاقی، سیّد محمّد. (1374 الف). پیشاهنگان شعر پارسی. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ چهارم.

دبیرسیاقی، سیّد محمّد. (1374 ب). «جنگ و فوائد آن». سعی مشکور (یادنامۀ استاد دکتر محمّدجواد مشکور). گردآوری سعید میر محمّدصادق. تهران: پایا. صص 181-193.

دهخدا، علی‌اکبر. (1386). امثال و حکم. تهران: امیرکبیر. چاپ چهارم.

زرّین‌قبانامه (منظومه‌ای پهلوانی و پیرو شاهنامه از عصر صفویه). (1393). تصحیح سجّاد آیدنلو. تهران: سخن.

ساوجی، سلمان. (1389). دیوان. تصحیح دکتر عبّاسعلی وفایی. تهران: سخن.

سفینۀ صائب (بر اساس نسخۀ خطّی کتابخانۀ دانشگاه اصفهان به شمارۀ 10775). (1385). به کوشش صادق حسینی اشکوری. اصفهان: دانشگاه اصفهان.

شوشتری، قاضی نورالله. (1392). مجالس المومنین. تصحیح ابراهیم عرب پور، منصور ستایش، محمّدرضا محمّدیان، محمّدحسن خزاعی و محمّدعلی علی دوست. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

شیرانی، حافظ محمودخان. (1374). «هجویّۀ سلطان محمود غزنوی». در شناخت فردوسی. ترجمۀ دکتر شاهد چوهدری. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ دوم. صص101-160.

شیرمحمّدیان، بهرام و عابدزاده، دادجان. (1996). قصّه‌ها پیرامون فردوسی و قهرمان های شاهنامه. دوشنبه: سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان.

صفا، ذبیح الله. (1378). تاریخ ادبیّات در ایران. تهران: فردوس. چاپ دهم.

صفوی، سام میرزا. (1384). تذکرۀ تحفۀ سامی. تصحیح دکتر رکن الدین همایون فرّخ. تهران: اساطیر.

علیشیر نوایی، میر نظام الدین. (1363). تذکرۀ مجالس النفائس. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت. تهران: کتابخانۀ منوچهری.

فرامرزنامۀ بزرگ. (1394). از سراینده ای ناشناس در اواخر قرن پنجم هجری. به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی. تهران: سخن.

فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی کتابخانۀ بریتانیا به شمارۀ Add 21, 103  مشهور به شاهنامۀ لندن). نسخه برگردانان: ایرج افشار و محمود امیدسالار. تهران: طلایه.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق. دفتر ششم با همکاری دکتر محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دایرﺓ المعارف بزرگ اسلامی.

محمود امیدسالار. (1393). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.

فضولی، ملّا محمّد. (1387). دیوان اشعار فارسی. تصحیح دکتر حسین محمّدزادۀ صدیق. تهران: تک درخت.

قاسمی حسینی گنابادی. (1391). شاهنامۀ نوّاب عالی. تصحیح دکتر فرهاد درودگریان. تهران: کلک سیمین.

کابلی، عبدالله. (1392). تذکرﺓ التواریخ. تحقیق و تصحیح علی رضا قوجه زاده. تهران: کتابخانۀ مجلس.

کمال الدینی، سیّد محمّدباقر. (1390). «تقلیدی دیگر از شاهنامه در تاریخ ملوک شبانکاره». کاخ بی گزند (مجموعه مقالات همایش بین المللی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در هزارۀ دوم شاهنامه). تدوین و تنظیم از دکتر مریم خلیلی جهان تیغ. زاهدان:  دانشگاه سیستان و بلوچستان. مرکز مطالعات شبه قارّه و آسیای جنوبی با همکاری  نشر سنبله. ج 3. صص 2649-2660.

گلچین معانی، احمد. (1369). مضامین مشترک در شعر فارسی.  تهران: پاژنگ.

مدبّری، محمود. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان در قرن های 3، 4 و 5 هجری. تهران: پانوس.

مینوی، مجتبی. (1372). فردوسی و شعر او. تهران: توس. چاپ سوم (اوّل برای ناشر).

نفیسی، سعید. (1390). «فردوسی». مقالات سعید نفیسی. به کوشش کریم اصفهانیان با همکاری محمّدرسول دریاگشت. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ج 2. صص 66-89.

واله داغستانی، علیقلی. (1384). تذکرۀ ریاض الشعرا. سیّد محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

هدایت، رضاقلی خان. (1382). مجمع الفصحا. به کوشش مظاهر مصفّا. تهران: امیر کبیر. چاپ دوم.

هرندی اصفهانی، حمزۀ بن محمّدخان. (1395). دیباچۀ پنجم شاهنامه. تصحیح، مقدّمه و توضیحات از دکتر محمّدجعفر یاحقّی و محسن حسینی وردنجانی. تهران: سخن.

هیدجی، ملّا محمّد. (بی تا). دانشنامه و دیوان. تصحیح غلامحسین رضانژاد. به اهتمام محمّد دیهیم. تبریز: تالار آفتاب.