Introducing and Exploring an Ancient Dream Book Titled Al-Mo’tabar fi Ilm al-Ta’bir

Document Type : Research Article

Authors

• Saeide Dehqan niri ¹
• Salman Saket ²
• Abdollah Radmard ²

¹ PhD Candidate in Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

² Associate Professor in Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

10.22067/jls.2024.88395.1596

Abstract

This study introduced an ancient book called Al-Mo'tabar fi Ilm al-Ta’bir, written in Persian and probably in the West of Iran. Ibrahim bin Ismail bin Ibrahim Bakri Zanjani Shirazi (died at 683 AH in Shiraz), the Shafe’i Muhaddith (scholar of hadiths of Shafe’i sect), wrote this dream book in 666 AH and dedicated it to Khajeh Shams al-Din Mohammad Joveini, a renowned Ilkhanate minister. So far, only one copy of this work is known, which, according to the textual evidence, is probably the author's copy produced in 666 AH. This unique copy is kept in Amcazade Hüseyin Pasha Library in Turkey, the microfilm of which is preserved in the Central Library of Tehran University. In addition to introducing the manuscript of the work, this study focused the author and his religion, his sources for writing this book, the structure of the book, and its significance. Some of the author's sources used for compiling this work are Al-Ghaderi fi al-Ta’bir, Al-Tahbir fi Ilm al-Ta’bir, Ta’bir al-Ro’ya by ibn Qutayba, Ta'bir al-Ro'ya by Artemidorus Ephesius (translated by Hunayn ibn Ishaq).

Keywords

• Ibrahim bin Ismail Bakri Zanjani Shirazi
• Dream Interpretation
• Al-Ghaderi fi al-Ta’bir
• Al-Tahbir fi Ilm al-Ta’bir
• Al-Mo’tabar fi Ilm al-Ta’bir

Main Subjects

• Codicology

---

References

ابرقوهی، ا. (830 ق.). تعبیر سلطانی. در کتابخانۀ فاتح استانبول. شمارۀ نسخه 3652. [نسخۀ خطی].

الأفسسی، ا. (1964). تعبیر الرؤیا. نقله من الیونانیّة الی العربیة حنین‌بن اسحاق، قابله بالأصل الیونانی و حقّقه و قدّم له: توفیق فهد. المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة.

اقبال، ع. (1365). تاریخ مغول از حملۀ چنگیز تا تشکیل دولت تیموری. امیرکبیر.

آقا بزرگ تهرانی. (1403ق.). الذریعة الی تصانیف الشّیعة. دارالأضواء.

باغستانی، ا. (1390). خوابگزاری. دانشنامۀ جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل (ج. 16، صص. 217-228). بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.

بکری، ا. (666 ق.). المعتبر فی علم التعبیر. در مجموعۀ عموجه‌ حسین پاشا در کتابخانۀ سلیمانیه. شمارۀ نسخه 273. [نسخۀ خطی].

تفلیسی، ح. (1394). کامل التعبیر. تصحیح مختار کمیلی. مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

حافظیان بابلی، ا. (1384). نسخه‌پژوهی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

حسینی، م. ت. (1394). فهرست نسخه‌های خطی فارسی چهار کتابخانه ترکیه. اوراق عتیق، ۴(4)، 753-813.

خوابگزاری. (1346). با تصحیح و مقدّمه ایرج افشار. بنیاد فرهنگ ایران.

خالقی مطلق، ج. (1391). یادداشتهای شاهنامه (بخش دوم و سوم). مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی).

دانش‌پژوه، م. ت. (1348). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. دانشگاه تهران.

درایتی، م. (1389). دنا (فهرستوارۀ دستنوشت‌های ایران). کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

درایتی، م. (1390). فنخا (فهرستگان نسخه‌های خطی ایران). سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

دفتر کتبخانۀ عموجه حسین پاشا. (1310 ق.). در سعادت.

الدینوری، ن. (2000). التعبیر فی الرؤیا أو القادری فی التعبیر. دراسة و تحقیق فهمی سعد. عالم الکتب.

الدینوری، ع. (2001). تعبیر الرؤیا. عُنِیَ بتحقیقه ابراهیم صالح. دارالبشائر.

الذهبی، م. (1409ق.). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق عمر عبدالسّلام تدمری. دارالکتاب العربی.

رازی، م. (1354). التحبیر فی علم التعبیر. به اهتمام ایرج افشار. بنیاد فرهنگ ایران.

السلامی، م. (1420ق.). تاریخ علماء بغداد المسمی منتخب المختار. صححه و علق حواشیه المحامی عبّاس العزاوی. الدار العربیة للموسوعات.

صادقی، م. (1396). خوابگزاری. دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی (ج. ۲۳، صص. ۳-۸). مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

عیوضی، ز. (1394). نسخه‌شناسی و بررسی الگوی اندیشه‌ای رساله‌های تعبیر خواب؛ از دورۀ تیموری به عصر صفوی (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران.

عیوضی، ز.، و ملایی توانی، ع. (1398). بررسی تغییرات مذهبی رساله‌های تعبیر خواب از دورۀ تیموری به عصر صفوی و قاجار. مطالعات تاریخ اسلام، ۱۱(42)، 111-129.

البنداری، ف. (1350ق.). الشاهنامه. صححها و علّق علیها و قدّم لها عبدالوهاب عزام. دارالکتب المصریة.

فردوسی، ا. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

قره‌بلوط، ع. (2005). معجم المخطوطات الموجودة فی مکتبات إستانبول و آناطولی. دارالعقبة.

قره‌بلوط، ع.، و قره‌بلوط، ا. ط. (2006). معجم التاریخ التراث الاسلامی فی مکتبات العالم (المخطوطات و المطبوعات). دارالعقبة.

قلانسی نسفی، م. (1385). ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق. تصحیح عارف نوشاهی. میراث مکتوب.

کحّاله، ع. ر. (1376ق.). معجم‌ المؤلّفین. المکتبة العربیة.

کمیلی، م. (1382). رؤیا و تعبیر آن در متون عرفانی و تفسیری تا اواخر قرن ششم هجری (رسالۀ منتشرنشدۀ دکتری). دانشگاه شیراز.

گذشته، ن. (1369). ابن سیرین. دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی (ج. 3، صص. 734-736). مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم تفسیر شنقشی. (2535). تصحیح محمّدجعفر یاحقّی. بنیاد فرهنگ ایران.

لوری، ب. (2007). تعبیر الرؤیا فی الاسلام. ترجمة دالیا الطوخی. الهیئة المصریة العامة للکتاب.

محمّدبن محمّد النّصر. (890ق.). زاد المقوین. کتابخانۀ موزۀ کابل (منتقل‌شده به آرشیو ملّی افغانستان). شمارۀ نسخه 34. [نسخۀ خطی].

المقدسی، ا. (2000). البدر المنیر فی علم التعبیر. ضبط و تحقیق و تعلیق حسین‌بن محمّد جمعة. مؤسسة الریّان.

همدانی، ی. (657ق.). الکشف عن منازل السائرین إلی الّله. مجموعۀ نافذ پاشا در کتابخانۀ سلیمانیه. شمارۀ نسخه 438. [نسخۀ خطی].

Fahd, T. (1966). La divination arabe études religieuses, sociologiques et folkloriques sur le milieu natif de l'Islam. Brill.

Türkiye yazmaları toplu kataloğu: İstanbul. (1987). Kütüphaneler Genel Müdürlüğü.