معرفی ژانر تأدیب‌نامه‌‌های زنان و مردان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهیدچمران اهواز، اهواز، ایران

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهیدچمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

تأدیب‌نامه‌هایی که از اواخر دورۀ صفویه تا مشروطه بر اثر رویارویی گفتمانی زنان و مردان به نگارش درآمد، از مؤلفه‌های صوری و محتوایی یک ژانر مجزا برخوردار است. «باهم‌آیی مفاهیم تأدیب و جنسیت در عنوان رساله‌های تأدیبی»، «باهم‌آیی رساله‌های منفرد تأدیبی در مجلدات واحد» و «نقش جنسیت نویسنده در سوگیری تربیتی رساله» از عمده‌ترین مشخصه‌های پیرامتنی و صوری رساله‌های تأدیبی‌اند. در کنار مؤلفه‌های صوری، «هم‌سویی جهان متن با عنوانِ تأدیب‌نامه‌ها»، «نقش روابط بینامتنی و بیناگفتمانی در تکوین تأدیب‌نامه‌ها»، و «منابع مشروعیت‌بخش گفتمان مردسالار و زن‌سالار» در شمار مؤلفه‌های محتوایی رساله‌های مزبور قرار می‌گیرند. مجموعۀ مشخصه‌های صوری و محتوایی رساله‌های تأدیبی آن‌ها را از متونی که تحت عنوان ژانر تعلیمی طبقه‌بندی می‌شوند، کاملاً متمایز می‌سازد. متون متعلق به ژانر تأدیب‌نامه‌های زنان و مردان به جهت سبک و گفتمان از تنوعی برخوردار است که بر روی پیوستاری از گفتمان مردسالار، مردمَدار، زن‌مَدار و زن‌سالار قابل‌شناسایی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Disciplining Genre and its Formal and Content Features

نویسندگان [English]

  • Davood Poormozaffari 1
  • Abbas Ashiri 2
  • Fatemeh Ahmadinasab 1
1 Assistant Professor, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 MA Student in Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

Disciplining booklets written from the late Safavid period to the Constitutional Revolution have formal and content characteristics of a specific genre due to the confrontation of male vs. female discourses. Three main paratextual and formal characteristics of this genre are: existence of both concepts of disciplining and gender in the title of disciplining booklets, collection of individual booklets of disciplining in a single volume for publication, and the role of authors’ gender in educational orientation of the booklets. Moreover, among the content characteristics of the disciplining genre are: alignment of the textual world of disciplining booklets with the titles, the affecting role of intertextual and interdiscoursal relations in the development of disciplining booklets, and using sources of legitimacy for antifeminist and feminist discourse. The set of formal and content characteristics of the disciplining booklets distinguishes these texts from those which are classified in didactic genre. The texts belonging to the genre of disciplining men and women have a different style and discourse that can be identified on a continuum of antifeminist, male-centered, female-centered and feminist.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women’s Disciplining Booklets
  • Men’s Booklets of Disciplining
  • Genre
  • Paratext
  • Feminism
  • Qajar Literature
آدمیت، فریدون. (1399). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار). چاپ پنجم. تهران: انتشارات خوارزمی.
آجودانی، ماشاءاللّٰه. (1378). یا مرگ یا تجدد (دفتری در شعر و ادب مشروطه). تهران: نشر اختران.
آداب معاشرت نسوان. (1395). در خشونت مشفقانه روایتی از مردسالاری دوران ناصری. چاپ دوم. روح‌‌انگیز کراچی. تهران: نشر تاریخ ایران.
استرآبادی، بی‌بی‌خانم. (1371). معایب‌‌الرجال. به تصحیح و توضیح افسانه نجم‌آبادی. شیکاگو: انتشارات میدلند.
اصفهانی، محمدطاهر. (1396). در مذمت زنان. به تصحیح روح‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
امیراصلان. (1396). آداب مردی. به اهتمام علی باغدار دلگشا. در آداب مردی و تربیت ‌‌نسوان. تهران: نشر شیرازه.
باغدار دلگشا، علی. (1396). آداب مردی و تربیت نسوان. تهران: نشر شیرازه.
بهنام، جمشید. (1394). ایرانیان و اندیشۀ تجدد. تهران: نشر فرزان‌روز.
تاج‌السلطنه. (1371). خاطرات تاج‌السلطنه. چاپ سوم. به کوشش منصوره اتحادیه (نظام‌مافی). تهران: نشر تاریخ ایران.
تأدیب‌‌الرجال (پاسخ به تأدیب‌‌النسوان زن‌‌ستیز). (1396). به کوشش شقایق فتحعلی‌‌زاده و رقیه آقابالا‌‌زاده. تهران: ندای تاریخ.
جوپاری‌‌الاصل کرمانی المسکن، میرزا محمد علی. (1395). تأدیب‌‌النساء. در خشونت مشفقانه روایتی از مردسالاری دوران ناصری. روح‌‌انگیز کراچی. تهران: نشر تاریخ ایران.
جوادی، حسن و منیژه مرعشی و سیمین شکرلو. (1992). رویارویی زن و مرد در عصر قاجار: تأدیب‌النسوان و معایب‌الرجال. کانون پژوهش تاریخ ایران: ایلینویز.
حسین بن محمّد صادق. (1396). مناقب‌‌النّساء. به تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حکایت بی‌‌وفایی زنان. (1396). به تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حکایت نذربستن زن قاضی و زن شحنه و محتسب و ظاهرکردن مکر خود را در خدمت شوهران خود. (1396). به تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
خانلرمیرزا. (1395). تأدیب‌‌النسوان. در خشونت مشفقانه روایتی از مردسالاری دوران ناصری. روح‌‌انگیز کراچی. تهران: نشر تاریخ ایران.
در بیان احوال زنان. (1396). به تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
در بیان تأدیب زنان و ارشد اولاد ذکور. (1396). به تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دهلوی، امیرخسرو. (1361). دیوان کامل امیرخسرو دهلوی. تصحیح سعید نفیسی. تهران: انتشارات جاویدان.
رحمانیان، داریوش. (1399). تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی ایرانیان و مسلمین (از آغاز دورۀ قاجاریه تا پایان دورۀ پهلوی). تهران: نشر خاموش.
زرقانی، سیدمهدی. (1398). تاریخ ادبیات ایران و قلمرو زبان فارسی (4) با رویکرد ژانری. تهران: فاطمی.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1350). «انواع ادبی و شعر فارسی». خرد و کوشش. صص 96-119.
علی بن حسام‌‌الدین. (1396). سلوک‌‌النسّاء. به تصحیح روح‌‌انگیز کراچی. در هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فراستخواه، مقصود. (1400). استادانِ استادان چه کردند؟ تاریخ دارالمعلمین و دانشسرای عالی. تهران: نشر نی.
فتحعلی‌زاده، شقایق و رقیه آقابالازاده. (1396). تأدیب الرجال پاسخ به تأدیب النسوان زن‌ستیز. تهران: نشر ندای تاریخ.
طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (2536). اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.
کراچی، روح‌‌انگیز. (1390). هشت رساله در بیان احوال زنان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
. (1396). خشونت مشفقانه روایتی از مردسالاری دوران ناصری. تهران: نشر تاریخ ایران.
کریمی حکاک، احمد. (1384). طلیعۀ تجدد در شعر فارسی. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: انتشارات مروارید.
محمدی‌اصل، عباس. (1396). برساخت اجتماعی جنسیت. تهران: نشر گل‌آذین.
مستوفی، یوسف‌خان. (1318ق./1279ش.). تربیت نسوان. نسخۀ چاپ سنگی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 73239.
مرنیسی، فاطمه. (1380). زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش. ترجمۀ ملیحه مغازه‌ای. با مقدمه و ویرایش محمد زنجانی اصل. تهران: نشر نی.
معتضدالدوله، محمدحسن. (1395). رساله در احوال و رفتار خواتین زنان. در خشونت مشفقانه روایتی از مردسالاری دوران ناصری. روح‌‌انگیز کراچی. تهران: نشر تاریخ ایران.
مونس‌الدوله. (1380). خاطرات مونس‌الدوله ندیمۀ حرمسرای ناصرالدین‌شاه. به‌کوشش سیروس سعدوندیان. تهران: انتشارات زرین.
نیشابوری، ابوبکر عتیق. (ف.: 494ق.) تفسیر سورآبادی. تصحیح علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: فرهنگ نشر نو.
ودود، آمنه. (1400). قرآن و زن؛ بازخوانی متن مقدس از منظر یک زن. ترجمۀ اعظم پویا و معصومه آگاهی. تهران: انتشارات حکمت.
ویلز، چارلز جیمز. (1368). ایران در یک قرن پیش (سفرنامۀ دکتر ویلز). ترجمۀ غلامحسین قراگوزلو. تهران: اقبال.
هدایت، رضاقلی خان. (1344). تذکرۀ ریاض‌العارفین. تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.
Culler, J. (2015). Theory of the Lyric. Harvard University Press.
Frow, J. (2006). Genre. Routledge.
Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of interpretation (No. 20). Cambridge University Press.
Hartley, C. B. (1875). The Gentlemen's Book of Etiquette, and Manual of Politeness: Being a Complete Guide for a Gentleman's Conduct in All His Relations Towards Society… From the Best French, English, and American Authorities. JS Locke & Company.
Hartley, F. (1875). The Ladies' Book of Etiquette, and Manual of Politeness: A Complete Hand Book for the Use of the Lady in Polite Society… Locke & Bubier.
Javadi, H. & Floor, W. (2010). The Education of Women and The Vices of Men: Two Qajar Tracts. Syracuse University Press.
CAPTCHA Image