با قطار خوک در بیت المقدس پی منه (تأملی بر بیتی از خاقانی شروانی)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانشگاه بجنورد

چکیده

خاقانی شروانی شاعری دیرآشنا و یکی از سرایندگانِ طراز اول ادبیات فارسی است. در سرتاسر دیوان شعر وی اشارات فراوانی به اصطلاحات گوناگون علوم و فنون متداول عصر شاعر به چشم می‌آید. علاوه بر این، اشارات تاریخی و مذهبی نیز نمودِ مشخصی در شعر خاقانی دارد. تلمیحات وی به داستان‌ها و روایات قرآنی و اسلامی نشان می‌دهد که وی بسیاری از اشارات و روایات مذهبی را پیش چشم داشته، در جای مناسب از آن‌ها بهره گرفته است. این مقاله به بررسی بیتی از قصیدۀ خاقانی در نعت پیامبر اکرم(ص) می پردازد. بیت مزبور اشاره به دو واقعۀ تاریخی و مذهبی دارد، اشارۀ تاریخی مصرع دوم بیت را عموم شارحان خاقانی دریافته‌اند، لیکن هیچ یک از شارحان تا کنون به اشارۀ تاریخی مصرع نخست این بیت نپرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Do not go to Jerusalem with a Herd of Pigs (Reflection on a Couplet by Khaghani Shirvani)

نویسنده [English]

  • Mojtaba Mojarrad
Bojnourd University
چکیده [English]

1. Introduction
Khaghani Shirvani is a well-known poet and one of the leading poets in the history of Persian literature. All through his poetry books, there are numerous references to various scientific and technological terms that were popular at the time. In addition, the lyrics of Khaghani abound with historical and religious allusions. His allusions to Islamic and Quranic narratives indicate that he had many religious traditions in mind and used them when the need aroused. The current article attempts to explore a couplet of an ode by Khaghani which has been composed in praise of Prophet Mohammad. This couplet refers to two historical and religious events. The historical reference embedded in the second line of this couplet has been recognized by almost all the exegetes of Khaghani, but none of the commentators have so far analyzed the historical reference in the first line of this couplet.
2. Methods
In this article, the commentaries of Khaghani's collection of poems (Divan) are explored in a historical order so as to divide all the well-known viewpoints of the exegetes in a number of specific categories. In particular, all of the views of commentators on the above verses have been expressed in three ways. The next step was to explore and criticize these viewpoints. Then, the researchers presented a new vision based on a hadith narrated by the Prophet and approved the viewpoint according to textual evidence and the other poems of Khaghani.


3. Results
In the composition of the above couplet, Khaghani has not considered the historical narratives mentioned by the exegetes and his thoughts were mainly based on a Hadith narrated by Prophet Muhammad about the ending of the world and the revelation of Jesus Christ. According to this Hadith, Jesus Christ will rise up at the end of the world and kill the pigs. This Hadith mentioned in specialized hadith books and interpretation books has been very famous at the time of Khaghani; therefore, the poet has used it in this couplet of his. The elements of this Hadith are also in accordance with the other poems of Khaghani which have a somewhat similar propositional content. Moreover, this view has been first proposed in the commentaries written for some of the couplets of Khaghani.
4. Achievements
All the commentaries of Khaghani’s collection of poems (new or old) have had difficulty with comprehending the true meaning of this couplet and have not presented the necessary evidence for approving their claims. Based on the available poetic and textual evidence, Khaghani has paid considerable attention to the well-known Hadith of Prophet Mohammad about the ending of the worlds in this couplet and other similar verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani
  • Prophet Mohammad
  • Jesus Christ
  • Jerusalem
  • Pig
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419 ق.). تفسیر القرآن العظیم. وضع حواشیه و علق علیه: محمدحسین شمس الدین. بیروت. دارالکتب العلمیة.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408 ق.). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن. به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
استعلامی، محمد. (1390). نقد و شرح قصاید خاقانی بر اساس تقریرات استاد فروزانفر. تهران: زوّار.
امامی، نصرالله. (1369). «رخسار صبح در آیینه». نشر دانش. صص 218- 222.
امامی، نصرالله. (1375). ارمغان صبح: گزیدۀ قصاید خاقانی شروانی. تهران: جامی.
برزگر خالقی، محمدرضا. (1387). شرح دیوان خاقانی. تهران: زوار.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم. (1422 ق.). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. دراسة و تحقیق امام ابی محمد بن عاشور. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
جصاص، احمد بن علی. (1405 ق.). احکام القرآن. تحقیق محمد صادق قمحاوی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد بن عبدالله (1990 م.). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1388). دیوان خاقانی شروانی. به کوشش ضیاء الدین سجادی. تهران: زوار.
خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1389). دیوان خاقانی شروانی مطابق نسخۀ خطی 763 هجری. با مقدمۀ استاد بدیع الزمان فروزانفر. به اهتمام جهانگیر منصوری. تهران: نگاه.
خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1375). دیوان خاقانی. ویراستۀ جلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.
خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (2537/1357). دیوان خاقانی شروانی. تصحیح علی عبدالرسولی. [تهران:] کتابخانۀ خیام.
خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1349). منشآت خاقانی. تصحیح و تحشیۀ محمد روشن. تهران: دانشگاه تهران.
ساجدی، علی. (1390). خاقانی ستایشگر پیامبر و کعبه. مشهد: سخن‌گستر.
شادی‌آبادی، محمد بن داود. (بی‌تا). شرح دیوان خاقانی. دست نویس کتابخانة مجلس شورای اسلامی. شمارة 13743.
طبری، محمد بن جریر. (1412 ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420 ق.). مفاتیح الغیب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
کزّازی، میر جلال الدین(1378). گزارش دشواری های دیوان خاقانی. تهران: مرکز.
ماحوزی، مهدی. (1377). آتش اندر چنگ: گزیده‌ای از دیوان خاقانی شروانی. تهران: سخن.
معدن‌کن، معصومه. (1372). بزم دیرینه عروس: شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
معموری، عبدالوهاب. (بی‌تا). شرح مشکلات اشعار خاقانی. دست نویس کتابخانة مجلس شورای اسلامی. شمارة 411.
معموری، عبدالوهاب. (1233 ق.). شرح مشکلات اشعار خاقانی. دست نویس کتابخانة ملی ایران. شمارة 813494.
میبدی، رشید الدین. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.
CAPTCHA Image