"Amin Bird" (Morq-e Āmin) in Persian Dictionaries and Iranian Culture

Document Type : Research Article

Author

Associate Professor, Department of Persian language and literature, Payame Noor University, Tehran, Iran.

Abstract

A mythical bird in Persian literature that flies continuously and fulfills people's wishes. The expression "Morq-e Āmin" did not exist in Arabic and it was not used in Persian until the Safavid era. The oldest document in which the phrase "Morq-e Āmin" is used is a verse from the poem Mehr-o vafa by Baqeri Heravi (composed between 996-1012 AH). The oldest lexicographers who have included the headword "Morq-e Āmin" in their dictionaries and defined its meaning are S. A. Arezu in the Cheraq-e Hedayat (compiled in 1147 AH) and S. M. Waraste in the Mostalahat al-Sho`ara (compiled in 1149 AH). However, they differ in identifying the identity of the "Morq-e Āmin", and Arezu considered it the Kaff al-Khazhib star (Beta Cassiopeiae) and Waraste considered it the angel. But who is right? This research is a search for an answer to this question. The research method in this study is descriptive-historical analysis, citing original sources, manuscripts, Persian dictionaries, religious texts (Quran, Hadith, commentaries), and even inscriptions and folk literature. For this purpose, evidence of the use of "Morq Āmin" in Persian texts, the statements of lexicographers, and other related information were first collected by referring to various Persian and Arabic texts. Subsequently, all the findings were compared, classified, described and analyzed. This research revealed that the origin of the "Amin Bird" is some religious hadiths and narrations. In the early narrations, it was the Amin Angel, and then in the ninth and tenth centuries AH, some lexicographers equated "Akhtar" (Star) with the "Amin Angel", and finally, in the late tenth or early eleventh century AH, the final stage of evolution occurred and the "Amin Bird" was formed.

Keywords

Main Subjects


الف) فارسی
آرزو، س. ع. (1363). چراغ هدایت، به کوشش منصور ثروت. انتشارات امیرکبیر.
آرزو، س. ع. (1383). مجمع النّفائس، به کوشش زینب النّساء علی‌خان (سلطان‌علی) ، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ابوالفتوح رازی، ح.  ع. خ. (1389). رَوضُ الجِنان و رَوحُ الجَنان فی تفسیر القرآن، به کوشش محمّدجعفر یاحقّی و محمّد مهدی‌ ناصح، چاپ چهارم. انتشارات آستان قدس رضوی.
ابوالمحاسن جرجانى، ح. ح. (1377). جلاء الأذهان و جلاء الأحزان [معروف به تفسیر گازر]، تصحیح و تعلیق میرجلال‌الدّین محدّث. انتشارات دانشگاه تهران.
اکبری شالچی، ا. ح. (1370). فرهنگ گویشی خراسان بزرگ. نشر مرکز.
امیرمعزّی نیشابوری، م. ع. (1385). کلّیّات دیوان، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات از محمّدرضا قنبری. انتشارات زوّار.
انوری، ح. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. انتشارات سخن.
انوشه، ح.، و خدابنده‌لو، غ. (1391). فارسی ناشنیده (فرهنگ اصطلاحات فارسی و فارسیشدۀ کاربردی در افغانستان). انتشارات قطره.
اوحدی بَلیانی، ت. م. (1389). عرفات العاشقین و عرصات العارفین، به تصحیح ذبیح اللّه صاحبکاری و آمنه فخر احمد. انتشارات میراث مکتوب.
باجلان فرّخی، م. ح. (1385). تعلیقات بر: شناخت اساطیر ایران. چاپ دوم. انتشارات اساطیر،
باقری معمّایی هروی. (احتمالاً مکتوب: 1012 ق). مهر و وفا، نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ سالتیکف شچدرین سن‌پطرزبورگ، به شمارۀ 465.
بهار، لاله تیکچند. (1392). بهار عجم، به تصحیح کاظم دزفولیان. انتشارات طلایه.
بهمنیار، ا. (1381). داستان‌نامۀ بهمنیاری. چاپ سوم. انتشارات دانشگاه تهران.
بیرونی، ا. م. ا. (1386). آثار الباقیه عن قرون الخالیه، مترجم: اکبر داناسرشت. چاپ پنجم. انتشارات امیرکبیر.
بیرونی، ا. م. ا. (1392). آثار الباقیه عن قرون الخالیه، مترجم: پرویز اذکائی. نشر نی.
تبریزی خیابانی، م. ع. (1308). فرهنگ نوبهار، کتابخانۀ نوبهار فیضی.
حافظ، ش.‌ م. (1377). دیوان،‌ به تصحیح‌ محمّد قزوینی‌ و قاسم‌ غنی، به‌ کوشش‌ عبدالکریم‌ جربزه‌دار. چاپ‌ ششم. انتشارات‌ اساطیر.
حزین لاهیجی، م. ع. (1378). دیوان،‌ به تصحیح ذبیح‌اللّه صاحبکار.‌ نشر سایه.
حسین پور، ن. (1404). مهر و وفا، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی (ذیل دوم). به سرپرستی مسعود جعفری جزی. انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 834-841.
خاقانی شروانی، ا. ع. (1382). دیوان، به کوشش سیّدضیاءالدّین سجّادی. چاپ هفتم. انتشارات زوّار.
خرگوشی، ا. و. (1361). شرف النّبی، مترجم: نجم‌الدّین محمود راوندی، به تصحیح: محمّد روشن. انتشارات بابک.
داعی الاسلام، س. م. ع. (1362). فرهنگ نظام. چاپ دوم. انتشارات دانش.
دانش‌پژوه، م. ت. (1358). دنبالۀ فهرست کتابخانۀ شچدرین،  نسخه‌های خطّی، دفتر دهم، ص 386-404.
دانشور، س. (1397). جزیرۀ سرگردانی. چاپ ششم. انتشارات خوارزمی.
دهخدا، ع. ‌ا. (1363). امثال و حکم. چاپ ششم. انتشارات امیرکبیر.
دهخدا، ع. ‌ا. (1377). لغتنامه، زیر نظر محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی. چاپ دوم از دورۀ جدید. انتشارات دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، ح. (1392). فرهنگ بزرگ ضرب المثل‌های فارسی. نشر علم.
رامپوری، غ. م. (1363). غیاث اللّغات، به کوشش منصور ثروت. انتشارات امیرکبیر.
سعدی شیرازی، م. (1386). کلّیات، به‌ اهتمام‌ محمّدعلی فروغی. چاپ‌ چهاردهم. انتشارات‌ امیرکبیر.
سودی بسنوی، م. (1395). شرح سودی بر حافظ، مترجم: عصمت ستارزاده. چاپ دوم. انتشارات نگاه.
سورآبادی، ا. ع. ن. (1381). تفسیر التّفاسیر (تفسیر سورآبادی). به تصحیح علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. فرهنگ نشر نو.
سورآبادی، ا. ع. ن. (1392). قصص‌ قرآن‌ مجید برگرفته‌ از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری‌ (سورآبادی). به‌ اهتمام‌ یحیی‌ مهدوی. چاپ‌ چهارم. انتشارات‌ خوارزمی.
شاد، م. پ. (1363). فرهنگ آنندراج، زیر نظر سیّدمحمّد دبیرسیاقی. چاپ دوم. انتشارات کتاب‌فروشی خیّام.
شادی آبادی، م. د. (1400). مفتاح الفضلا، به تصحیح داینا بوشسکایته. انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
شریعت‌زاده، س. ع. ‌ا. (1371). فرهنگ مردم شاهرود. نشر مؤلّف.
شفیعی کدکنی، م. ر. (1385). مقدّمه بر: منطق الطّیر. چاپ سوم. انتشارات سخن.
شمیسا، س. (1387). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. چاپ اول از ویرایش دوم. نشر میترا.
شهرانی، ع. (1399). ضرب المثل­های دری افغانستان. چاپ دوم. انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
شهید، ن. ج. غ. م. ل. (1300 ق/ 1882 م). کلّیّات شهید، کانپور: مطبع نول کشور، (چاپ سنگی).
شیرخانِ برمزیدِ سور. (مکتوب: 1058 ق). زبدةالفوائد [فرهنگ شیرخانی]، نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی مشهد، به شمارۀ 3717.
صادقی، ع. ا. [زیر نظر]. (1395). فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد دوم. انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صدری افشار، غ.، و حَکَمی، ن. (1396). فرهنگ فارسی. ویراست دوم، چاپ اول. انتشارات فرهنگ معاصر.
صنیع‌الدّوله، م. ح. (1302 ق). مطلع الشَّمس، تهران (چاپ سنگی).
عارف قزوینی، ا. (1388). خاطرات، به کوشش مهدی نورمحمّدی. انتشارات سخن.
عارف قزوینی، ا. (1389). دیوان، به کوشش مهدی نورمحمّدی. انتشارات سخن.
عطاردی، ع. (1371). تاریخ آستان قدس رضوی. سازمان چاپ و انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری انتشارات عطارد.
علیزاده، ج. (1375). مرغ آمین، دانشنامۀ ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، جلد یکم، آسیای مرکزی. مؤسسۀ فرهنگی و انتشاراتی دانشنامه، ص 802.
عماد فقیه کرمانی، ع. ع. (1348). دیوان قصاید و غزلیات، به تصحیح رکن‌الدّین همایونفرّخ. انتشارات ابن‌سینا.
فاروقی، ا. ق. (1385). شرفنامۀ منیری (فرهنگ ابراهیمی). [جلد اول]. مقابلۀ نسخ، تصحیح، مقدّمه و تعلیقات حکیمه دبیران. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فقیه ابونصر، ا. خ. (1404). بُستانُ العارفین و تُحفَةُ المُریدین، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات تهمینه عطائی کچوئی. انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
فیضی سرهندی، ا. (1337). مدار الأفاضل، به اهتمام محمّد باقر، انتشارات دانشگاه پنجاب.
قطب‏الدّین شیرازى، م. م. (1402). اختیارات مظفّری، تصحیح و تحقیق و شرح امیرمحمّد گمینی. مؤسّسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
قُمری آملی، س. (1368). دیوان، به اهتمام یداللّه شُکری. انتشارات معین.
قهرمان، م. (1402). صیّادان معنی (برگزیدۀ اشعار سخن‌سرایان شیوۀ هندی). چاپ چهارم. انتشارات امیرکبیر.
ماهیار، ع. (1394). نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی. چاپ دوم. انتشارات اطّلاعات.
محمّدی، م. ح. (1374). فرهنگ تلمیحات شعر معاصر. نشر میترا.
مخملباف، م. (1401). حوض سلطون، نشر نیکان.
مسعود سعد سلمان. (1390). دیوان، به تصحیح محمّد مهیار. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مصفّی، ا. (1381). فرهنگ اصطلاحات نجومی. چاپ سوم. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معین، م. (1360). فرهنگ فارسی. چاپ چهارم. انتشارات امیرکبیر.
مفتون، ح. ع. م. (1382 ش/ 2003 م). زبدة الأخبار فی سوانح الأسفار، مقدّمه و تصحیح ذاکره شریف قاسمی، دهلی نو: مرکز مطالعات فارسی و آسیای مرکزی دانشگاه جواهر لعل نهرو.
مقتدری، م. ت. (1338). ضرب المثل­های فارسی در افغانستان، فرهنگ ایران زمین، سال هفتم، ص 5-230.
مقدسی، م. ط. (1390). البدأ و التّاریخ (آفرینش و تاریخ). با مقدّمه، ترجمه و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی. انتشارات آگه.
مؤتمن، ع. (1348). راهنما یا تاریخ آستان قدس رضوی، انتشارات آستان قدس رضوی.
میبدی، ا. ر. (1389). کشف‌الاسرار و عدّةالابرار، به تصحیح علی‌اصغر حکمت. چاپ هشتم. انتشارات امیرکبیر.
نجیب کاشانی، ن. م. ش. (1382). کلّیات نجیب کاشانی، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات اصغر دادبه و مهدی صدری. انتشارات میراث مکتوب.
نظامی گنجه‌ای، ا. ی. (1388). خسرو و شیرین، (با تصحیح‌ و حواشی‌ حسن‌ وحید دستگردی، به‌ کوشش‌ سعید حمیدیان. چاپ‌ دهم. نشر قطره.
نظامی‌گنجه‌ای، ا. ‌ی. (1389). لیلی‌ و مجنون، با تصحیح‌ و حواشی‌ حسن‌ وحید دستگردی، به‌ کوشش‌ سعید حمیدیا. چاپ‌ دهم. نشر‌ قطره.
نوشاهی، ع. (1391). کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه‌قارّه (هند، پاکستان، بنگلادش) از 1195 تا 1428 ق (1781 تا 2007 م). انتشارات میراث مکتوب.
نیمایوشیج. (1373). مجموعۀ کامل اشعار نیمایوشیج، گردآوری، نسخه‌برداری و تدوین سیروس طاهباز، با نظارت شراگیم یوشیج. چاپ سوم. انتشارات نگاه.
وارسته، س. م. (1396). مصطلحات الشّعراء، به کوشش سیروس شمیسا. نشر میترا.
یاحقّی، م. ج. (1398). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چاپ ششم. انتشارات فرهنگ معاصر.
ب) عربی
ابن‌خزیمة السّلمی النّیسابوری، ا. م. ا. (1408 ق/ 1988 م). کتاب التّوحید، دراسة و تحقیق عبدالعزیز بن ابراهیم الشّهوان، دار الرّشد للنشر و التّوزیع.
ابوداوود السّجستانی، س. ا. (1430 ق/ 2009 م). سنن ابی‌داوود، حَقَّقَهُ شُعَیب الأرنَؤوط و محمّد کامل قره‌بللی، دار الرّسالة العالمیة.
ابوشجاع الدّیلمی، ش. ش. (1406 ق/ 1986 م). الفردوس بمأثور الخطاب، دار الکتب العلمیة.
ابونُعَیم الإصفهانی، ا. ع. (1416 ق/ 1996 م). حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، دار الفکر.
البخاری، ا. م. ا. (1423 ق/2002 م). الصّحیح البخاری، دار ابن‌کثیر.
البخاری الزَّندَویستی، ا. ا. ی. (مکتوب: 716 ق). روضة العلماء، نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ رشید افندی قیصریه، به شمارۀ 1269.
البیرونی، ا. م. ا. (1380). آثار الباقیه عن قرون الخالیه، تحقیق و تعلیق پرویز اذکائی. انتشارات میراث مکتوب.
البیهقی، ا. ا. ا.. (1423 ق/ 2003 م). الجامع لشعب الإیمان، أشرَفَ عَلَی تحقیقِه و تخریجِ أحادیثِه مختار احمد النّدوی و عبدالعلی عبدالحمید حامد، مکتبة الرُّشد.
الثّعلبی النّیشابوری، ا. ا. م. (1422 ق/ 2002 م). الکشف و البیان (تفسیر الثّعلبی). دراسة و تحقیق ابی‌محمّد بن عاشور، مراجعة و تدقیق نظیر السّاعدی، دار احیاء التّراث العربی.
السُّبکی، ت. ا. ع. ع. ع.. (1383 ق/ 1964 م). طبقات الشّافعیة الکبرى، تحقیق محمود محمّد الطّناحی، عبدالفتّاح محمّد الحُلْو، مطبعة عیسی البابی الحلبی و شرکاه.
الطّبری، ا. م. ج. (1422 ق/ 2001 م). جامِعُ البَیان عَن تَأویلِ آیِ القُرآن [تفسیرُ الطَّبَری]، تحقیق عبداللّه بن عبدالمُحسن التُّرکی)، دار هجر.
مسلم القشیری النّیسابوری، ا. (1426 ق). صحیح مسلم، تشرّف بخدمتها ابوقتیبة نظر محمّد الفاریابی، دارطیبة.
مقاتل بن سلیمان، ا. (1423 ق/ 2002 م). تفسیر مقاتل بن سلیمان، دراسة و تحقیق عبداللّه محمود شحاته، مؤسّسة التّاریخ العربی.
المقدسی، م. ط. (بی‌تا). البدأ و التّاریخ، مکتبة الثّقافة الدّینیة.
النّسائی، ا. ا. ش. (1421 ق/ 2001 م). السُّنَن الکبری، قَدَّمَ لَهُ عبداللّه بن عبدالمُحسن التُّرکی، أشرف علیه شُعَیب الأرنَؤوط، حَقَّقَهُ و خَرَّجَ أحادیثه حسن عبدالمنعم شلبی، مؤسّسة الرّسالة.
 
CAPTCHA Image