نقد و بررسی نظریۀ ادبیات غنایی در ایران (با تکیه بر ادبیات پیش از اسلام)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

دانشگاه اصفهان

چکیده

شعر غنایی از مهم ترین انواع ادبی در تاریخ نقد ادبی است. در تاریخ ادبیات هر سرزمینی، اشعاری وجود دارد که به همراهی موسیقی و یا برای همراهی با آن سروده می‌شده و از سوی دیگر، اشعاری ساده، عاطفی و موسیقایی وجود دارد که از دل جامعۀ عوام به وجود آمده و منشأ اشعار غنایی رسمی شده است. محققان ایرانی تحت تأثیر تعریف رمانتیک شعر غنایی، اغلب این نوع شعر را اشعاری دانسته اند که بیانگر احساسات و عواطف شخصی است و «من» شخصی گوینده ‌را بازگو می‌کند. در این مقاله که به شیوۀ سندکاوی نوشته شده است، نگارنده ضمن نقد و بررسی این دیدگاه، جلوه-های اصیل و بوطیقایی ادبیات غنایی را در ادبیات ایران پیش از اسلام بازگو می کند. گوسان ها، نوازندگان دوره‌گردی بودند که اشعاری را به همراهی موسیقی برای پادشاه و مردم روایت می کردند. از سوی دیگر، گونه های ادبی نظیر خسروانی ها و فهلویات اشعاری ذاتاً غنایی هستند که منشأ آن تودۀ مردم است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Review of the Lyric Theory in Iran (Based on the Pre-Islamic Literature)

نویسنده [English]

  • Omid Zakeri Kish
University of Isfahan
چکیده [English]

1. Introduction
The classification of poems based on the literary genres is considered to be one of the oldest methods in the poetry criticism. Plato and Aristotle are the founders of this theory. Based on the views of these two great thinkers, contemporary theorists have considered the three literary genres of lyric, drama, and epic as the major literary genres. Lyric poetry has always been one of the most prominent literary genres in the history of literary criticism. The extensional and conceptual evolution of lyric poetry has got various definitions of such poetry emerged in Iran.

2. Methodology
The main question of the present study is what steps lyric poetry has passed in the process of its semantic evolution. Having utilized both a descriptive-critical analysis and library resources, the author aimed to answer the question in a nutshell. And, based on the answer, the author attempted to criticize the current views on this literary genre among Iranian scholars. Then, on reviewing the pre-Islamic history and literature, the author put his efforts in demonstrating the original manifestations of such poetry in Iran.

3. Results and Discussion
Lyric poetry has gone through three semantic stages. In other words, lyric poetry has been affected to a great extent by different sources. This poetry genre, firstly, was considered as a poem being composed to accompany the music or being sung by the accompaniment of music. Secondly, lyric poetry meant simple poems enjoying intrinsic music and being emanated from the heart of the society and the folk literature. The third source affecting lyric poetry seemed to be “personal feelings.” Accordingly, the lyric literature was originally proffered as the poems to raise personal feelings and emotions.
To accommodate the principles of the lyric literature to those of the Persian literature, many Persian literary scholars have mostly accommodated them to the poetry of the Islamic period and defined lyric poetry through considering the principles of Romanticism. This view has led to the underestimation of the poetics and original forms of the lyric poetry originating from the pre-Islamic literature in most of the Persian works. In pre-Islamic Iran, poetry and music were so closely associated. Gōsān were itinerating minstrels who sang certain poems to the king and the people with the accompaniment of music. In addition, in pre-Islamic Iran, there were specific poetic forms such as Khosravanies, hymns, Owramnes, and so forth being recited in a singing way with the accompaniment of music amongst the mass of the people. Most of such native poetic forms were continued in the post-Islamic literature. As an original form of the folk couplets, Fahlaviat is an outstanding example of such poetic forms. Rhythmic lyrics were considered as an example of lyric poetry being prolonged in the post-Islamic literature. Therefore, in the evolution of the lyric literature of any nation, these two characteristics of the lyric poetry spontaneously existing in the literature of any country should be taken into account. According to the results of the current study, it is essential to take a fresh look at the definition and principles of lyric poetry in the Persian literature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lyric Poetry
  • Pre-Islamic Literature
  • Gōsān
  • Khosravany
  • Fahlaviat
آموزگار، ژاله؛ تفضّلی، احمد. (1373). زبان پهلوی؛ ادبیات و دستور آن. تهران: معین.
ابجدیان، امرالله. (1385). تاریخ ادبیات انگلیس. جلد سوم. شیراز: دانشگاه شیراز. چاپ دوم.
ابوالقاسمی، محسن. (1383). شعر در ایران پیش از اسلام. تهران: طهوری. چاپ دوم.
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
أخوان ثالث، مهدی. (1339). «خسروانی و لاسکوی». یغما. سال سیزدهم. شمارۀ 10. صص.504-499
ارسطو. (1386). بوطیقا. ترجمۀ هلن اولیایی‌نیا. تحلیلی از فرانسیس فرگوسن. اصفهان: فردا.
افلاطون. (1360). جمهور. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: بنیاد ترجمه و نشر کتاب. چاپ چهارم.
اقبال، عباس و دیگران. (1366). شعر و موسیقی در ایران. تهران: هیرمند.
آموزگار، ژاله. (1386). زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات). تهران: معین.
بویس، مری. (1368). «گوسان پارتی و سنّت خنیاگری در ایران». دو گفتار دربارۀ خنیاگری و موسیقی ایران. ترجمۀ بهزاد باشی. تهران: آگاه.
پورنامداریان، تقی. (1380). در سایۀ آفتاب. تهران: سخن.
پیروز، غلامرضا. (1381). «ادبیات غنایی و جلوه‌های آن در ایران پیش از اسلام». پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران. سال دوم. شمارۀ 6 و 7. صص 35-66.
تراویک، باکنر. (1373). تاریخ ادبیات جهان. دو جلد. ترجمۀ عربعلی رضایی. تهران: فرزان.
تفضّلی، احمد. (1376). تاریخ ادبیات پیش از اسلام. تهران: سخن.
تفضلی، احمد. (1385). «فهلویات». نامه فرهنگستان. دورۀ هشتم. سال اول. ش اول. صص130-119
جاماسب آسانا. (1391). متون پهلوی. گزارش سعید عریان. تهران: علمی.
خالقی مطلق، جلال. (1386). حماسه، پدیده شناسی تطبیقی شعر پهلوانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دریپر، جان. (1343). «سرود زردشتی و ترتیل صدر مسیحیت». ترجمۀ هوشنگ اعلم. موسیقی. دورۀ سوم. شمارۀ 94. صص18-1
دوبرو، هدر. (1389). ژانر (نوع ادبی). ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
ذوالفقاری، حسن؛ احمدی، لیلا. (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سرودهای ایران». ادب پژوهی. شمارۀ 7 و 8. صص. 170-143
رضی، هاشم. (1381). دانشنامۀ ایران باستان. جلد سوم. تهران: سخن.
رودکی سمرقندی. (1386). دیوان. تصحیح نصرالله امامی. تهران: مؤسسۀ مطالعات فرهنگ و تمدن ایران.
ریپکا، یان و دیگران. (1381). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.
زرشناس، زهره. (1384). میراث ادبی روایی در ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
زرقانی، سیّد مهدی. (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
زرّین کوب، عبدالحسین. (1386). نقد ادبی. جلد اول و دوم. تهران: امیرکبیر. چاپ هشتم.
زرین کوب، عبدالحسین. (1337). «سرود اهل بخارا» یغما. سال یازدهم. شمارۀ 7. صص293-289
سپنتا، ساسان. (1369). چشم‌انداز موسیقی ایران. تهران: مشعل.
سمیعی، احمد. (1391). آشنایی با ادبیات عصر اشکانی و ساسانی. تهران: سخن. چاپ دوم.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1352). «انواع ادبی و شعر فارسی». خرد و کوشش. دورۀ چهارم. دفتر دوم و سوم. صص119-96
شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1391). موسیقی شعر. تهران: آگاه. چاپ سیزدهم.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران و زمانه.
شمیسا، سیروس. (1373). انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس.(1374). سیر رباعی در شعر فارسی. تهران: فردوس. چاپ دوم.
صادقی، علی‌اشرف. (1379). «شروینیان یا عشق‌نامۀ شروین دشتبی و شروه‌سرایی». یادنامۀ دکتر احمد تفضّلی. تهران: سخن.
صبور، داریوش. (1370). آفاق غزل فارسی. تهران: گفتار.
صورتگر، لطفعلی. (1345). منظومه‌های غنایی ایران. چاپ دوم. تهران: ابن سینا.
ضیف، شوقی. (1384). هنر و سبک‌های شعر عربی. ترجمۀ مرضیۀ آزاد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
عنصرالمعالی کیکاووس. (1386). قابوس نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی. چاپ پانزدهم.
فرّخی سیستانی. (1371). دیوان. به کوشش سید محمد دبیرسیاقی. چاپ چهارم. تهران: زوّار.
فرشیدورد، خسرو. (1363). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
فورست، لیلیان. (1375). رمانتیسم. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: مرکز.
کالر، جاناتان. (1382). نظریۀ ادبی. ترجمۀ فرزانۀ طاهری. تهران: مرکز.
گرگانی، فخرالدین اسعد. (1389). ویس و رامین. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: هیرمند.
لازار، ژیلبر. (1395). بررسی وزن شعر ایرانی. ترجمۀ لیلا ضیامجیدی. تهران: هرمس.
ملاح، حسینعلی. (1367). پیوند موسیقی و شعر. تهران: نشر فضا.
ناصرخسرو قبادیانی. (1357). دیوان. به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران.
ولک، رنه؛ وارن، آستن. (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی
هایت. گیلبرت. (1376). ادبیات و سنّت‌های کلاسیک. ترجمۀ مهین کلباسی و مهین دانشور. تهران: آگاه.
همایی، جلال‌الدین. (1339). «غزل و تحوّل اصطلاحی آن در قدیم و جدید». یغما. سال سیزدهم. شماره دوم. اردیبهشت. صص83-77
همایی، جلال‌الدین. (1375). تاریخ ادبیات ایران. به کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.
Abrams, M. H. (1385), A Glossary of Literary Terms, Eighth Edition, Tehran: Jungle Publications.
Abrams, M. H. (1987). The Norton Anthology of English Literature, Fifth Edition, Norton & company, New York & London.
Boyce, Mary. (1968). “Middle Persian Literature”. Handbuch der Orientalistik. Abt. 1. Bd. 4. Abs. 2: Literature. Lief. 1. Leiden. pp. 31-66.
Boyce, Mary. (2012). “GŌSĀN”. available online at
http://www.Iranicaonline.org/articles/gosan.
Boyce, Mary (1955). “Zariadres and Zarēr”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 17, No. 3. pp. 463-477.
Brewster, S. (2009). Lyric. London & New York: Routledge.
Cereti, Carlo G. (2009). “Middle Persian Literature, i. Pahlavi Literature”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition, available at: http://www.iranicaonline.org/articles/middle-persian-literature-1-pahlavi.
Diane J. Rayor; Batstone, William W.. (2013). Latin Lyric and Elegiac Poetry: An Anthology of New Translations. Routledge.
Gershevitch, Ilya. (1968). “Old Iranian Literature”. Handbuch der Orientalistik. Abt. 1. Bd. 4. Abs. 2: Literature. Lief. 1. Leiden. pp. 1-30.
Humbach. H. (2012). "GATHAS i. TEXTS". available online at http://www. Iranicaonline.org/articles/gathas-i-texts.
Kellens. J. (2012). “AVESTA i. Survey of the history and contents of the book,” Encyclopaedia Iranica, III/1, pp. 35-44, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/avesta-holy-book.
Lazard, G. (2006). “Prosody, i. Middle Persian”, Encyclopaedia Iranica, Online Edition, available at: http://www.iranicaonline.org/articles/poetry-iv-poetics-of-middle-persian.
Mackenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford.
Miller. P. A. (2005). Lyric Texts and Lyric Consciousness: The Birth of a Genre from Archaic Greece to Augustan Rome. Routledge. K;:
Tafażżolī. A. (1988). " BĀRBAD". available online at http:/ /www. iranicaonline. org/articles/barbad-minstrel. University Press.
CAPTCHA Image