تحلیل کارکردهای اجتماعی آیین‌‌ها و جشن‌‌ها در شاهنامه بر اساس نظریۀ امیل دورکیم

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

در فرهنگ ایران­ زمین، آیین­ها و جشن­ها، فعالیت­های نمادین، متعارف و مرسومی هستند که در اشکال، اهداف و زمان­های خاصی برگزار می­ شود. برخی از این آیین­ها، جشن­ها و مناسک مربوط به آنها در شاهنامه فردوسی بازتاب داده شده­اند که بیانگر قاعده­بندی فعالیت­های جمعی و آهنگ تکرار این فعالیت­ها است که جامعه و فرهنگ ایرانی خود را در آن بازتولید می ­کند. در این پژوهش به تحلیل کارکرد اجتماعی آیین­های پذیره مهمان یا مسافر، سوگواری، بارخواهی و جشن­های سده، نوروز و مهرگان همراه با تحلیل بن­مایه­های اسطوره­ای آن‌ها می­ پردازیم. این پژوهش به شکل بنیادی، بر پایة مطالعات کتابخانه­ای و به روش تحلیل محتوای کیفی انجام ‌شده است. پس از تحلیل داده­ها و یاری گرفتن از منابع گوناگون، می­توان گفت آیین­ها، جشن­ها و مناسک مربوط به آن‌ها، به تثبیت جامعه و به‌نوعی بازسازی اخلاقی مثبت کمک می­ کنند و کارکردی اجتماعی وحدت ­آفرین در جامعه دارند؛ بنابراین وجود جشن­ها و آیین­ها با انجام فعالیت­های نمادین، همواره سبب تقویت همبستگی، اتحاد مردم (در صورت­های آشکار و پنهان)، افزایش اقتدار و مشروعیت، بازتولید جامعه، هویت ایرانی و حفظ فرهنگ ایرانی می ­شود و به همین دلیل است که چنین آیین­ها و جشن­هایی هر ساله انجام می­ شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of the Social Functions of Rituals and Celebrations in Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Mahmood Aghakhani bizhani 1
  • Mohsen Mohammadi fesharaki 2
1 Epic literature and humanities Ph.D. at the Faculty of Literature, University of Isfahan
2 Associate Professor Department of Persian Language and Literature Faculty of Literature and Humanities University of Isfahan
چکیده [English]

Extended abstract

Introduction

In Iran's culture, there are symbolic and conventionalised rituals and celebrations that are held in various forms and times with different objectives. Some of these rituals and their related festivals are widely reflected in the Shahnameh. These festivals are the expressive of the mass regulations and the frequency of these practices that provide a framework for the Iranian society and culture to reproduces itself in it. In this paper, we shall be concerned with social functions of guest-accepting, mourning, festivals like Barkhahi, Sade, Norouz and Mehrgan based on the theory of Emile Durkheim along with analysing their mythical themes. The research questions include:
What are the underlying rationales lying behind holding and preserving festivals in the Iranian culture and their reflection in Shahnamehh? What are the social functions of these festivals? Do these functions still continue to exist in today's society?

Literature Review:

There is a huge burden of various scholarly works on Shahnameh. Some of these works, in one way or another, are related to the present problem as it follows:

Fazeli, M. T and Pourbakhtiyar, G. (2016). Analysing the Mourning Rituals in the Shahnameh and its Comparison with the very Rituals amongst Bakhtiyari Lor and Kokhak Lor Tribes. Quarterly Journal of Social Sciences, 10 (13), 121-144. In this paper, the authors concluded that there is quite a number of commonalities between the mourning rituals in the Shahnameh and the Luri-speaking people such as cutting hair, besprinkling dust on the head, tearing off the collar, and etc.
Modaberri, M. and Alinejad, M. (2013). Guest-Accepting Rituals in the Shahnameh. Journal of Letters and Language, 16 (34), 283-309. It is concluded that accepting ritual amongst the Iranian is reflected in the Shahnameh and includes the processes such as greeting the passenger and etc.
Aghakhani, B., Toghyani, I., Mohammadi-Fesharaki, M. (2018). Sacrificing Ritual in the Shahnameh (the Tale of Rostam, Esfandiyar and Siyavash). Journal of Culture and Folk Literature, 6(20), 1-21. In this study, the authors concluded that there are no indications denoting sacrificing and the mentioned points refer to nullifying the calamity with blood.
Ishragi, H. (1376). the Shahnameh from the Perspective of National Solidarity. Art and People, 153-154, pp. 74-85. The author argues that the Shahnameh has always been a unitising factor amongst the Iranian people due to its attempts to preserve the Persian language and culture and represent national myths.

These studies have concentrated upon cultural elements in the Shahnameh but they have not dealt with the social functions of rituals and festivals based on Durkheim's theory. The present study seeks to identify and investigate the social functions of rituals and festivals in the Shahnameh according to Emile Durkheim's theory.

Method

Concerning the objectives, the present study is a fundamental-theoretic one. As far as data collection is concerned, the data are grounded upon library resources that are analysed based on qualitative content analysis. The researcher has collected the required data about the analysis of social functions of certain rituals and festivals based on Durkheim's theory along with the analysis of mythical themes from different library resources. The data collection tools include note-taking and wave-like reading (see Sadegi-Fasayi and Irfan-manesh, (2016) in regard to the social functions of rituals and festivals in the Shahnameh. In the research methodology, the qualitative content can be considered as a research method to interpret the data in terms of the subjective-content method using systematic categorising procedures and designing well-known patterns (Iman, 2009, p. 172).

Findings and Discussion

The Shahnameh is a document that reveals the ways to preserve and reproduce cultural and religious elements using the representation of rituals and festivals. Of the most important represented rituals and festivals one can refer to accepting guests, Barkhahi, Norouz, Sade and Mehregan festivals. All these festivals enjoy sanctimonious and religious features.
Ritualistic practices refer to vow renewal by the people in which the group matters far more than each of its individual members. Therefore, it is always necessary to preserve these festivals. These rituals, as a matter of fact, are the real source of social integration and are regarded as real links tying people together. Durkheim believes that rituals are necessary for the real ethical life to function. This is mainly because it is only through the rituals that a group proves and preserves itself.
In ancient societies, too, there was an extensive and powerful "mass consciences" which imposed a monotonous agreement on what is right and what is wrong. In consequence, the ethical unity would be guaranteed insofar as the social members would have relied upon a series of symbolic realisations and common presumptions about the world around them.

Conclusion

In mourning ritual, the people get close together through particular procedures. The public feature of such ceremonies leaves deep and strong influence upon the participants. On the other hand, it provides harmony and deep sympathy amongst the represented agony of the people in life. In its covert function, this constitutes solidarity and unity. As a matter of fact, people obtain their cultural self, that is their social self in one sense, as well as their religious self by simply taking part in these ceremonies. Barkhahi ritual refers to the problem of the king and legitimacy and consequently the relations between the king and the people. This ritual makes people come together in particular events such as Norouz and Mehrgan; therefore, it contributes to increasing the solidarity and unity between the people and the king. Undoubtedly, it adds to social stability.
Concerning the guest/passenger-accepting ritual, playing music, rejoicing parties, attribution and etc. accentuate certain customs that denote solidarity-making function. Instigating emotional reactions followed by music, clapping, dancing, giving presents and happiness, serves to tighten the unity. The other function is to put emphasis upon an orderly network of links that tie an individual with the society; not only does it reproduce the social identity of an individual, but also finds a social realisation. In all the Sade, Norouz and Mehrgan festivals we witness accepting ritual which is along with emotional reactions such as music, clapping, dancing, giving presents and rejoicing. The people have quite active participation in festivals and the shred feature in all these festivals is peoples' collaboration and corporation. Therefore, it clear that festivals motivate the people to gather together (the overt function of unitising) and, in consequence, leads to forgive animosity (an evil symbol) and develop happiness and kindness (the covert function of unitising). Also, these rituals in the ceremonies and festivals create inner ties, social unity and ethical reconstruction of individuals. All these covertly refer to their social functions on the unitising affair.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi's Shahnameh
  • Emil Durkheim
  • Rituals
  • Social Function
آب‌‌خضر، اصغر؛ متفکر، حسین. (1393). «بررسی تأثیر مراسم و مناسبت‌‌های ملی در تقویت همبستگی و وحدت ملی با تأکید بر تربیت اجتماعی جوانان». دو فصلنامه پاسداری فرهنگ انقلاب اسلامی. سال 4. شمارۀ 9. بهار و تابستان. صص 139ـ168.
آیدنلو، سجاد. (1384). »ترنج بویا و به زرین». مجله رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی. دوره 18. شماره 73. بهار. صص 58ـ61.
اسدی‌‌طوسی، ابونصر علی‌‌بن‌‌احمد. (1393). گرشاسب‌‌نامه. به تصحیح حبیب یغمایی. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.
اوستا. (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ هفدهم، تهران: مروارید.
ایمان، محمدتقی. (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خالقی مطلق، جلال. (1388). گل رنج‌‌های کهن. به‌‌کوشش علی ده‌‌باشی. تهران: ثالث.
دهخدا، علی‌‌اکبر. (1377). لغت‌‌نامه. جلد 4. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
دورکیم، امیل. (1396). صور ابتدایی حیات دینی. ترجمۀ باقر پرهام. چاپ ششم. تهران: مرکز.
رضایی‌‌دشت‌‌ارژنه، محمود؛ گلی‌‌زاده، پروین. (1390). «بررسی تحلیلی ـ تطبیقی سیاوش، اوزیریس و آتیس». فصلنامه ادبیات عرفانی ـ اسطوره‌‌شناختی. سال 7. شمارۀ 22. بهار. صص 57ـ83.
رضی، هاشم. (1392). گاه‌‌شماری و جشن‌‌های ایران باستان. چاپ چهارم. تهران: بهجت.
روح‌‌الامینی، محمود. (1395). آیین‌‌ها و جشن‌‌های کهن در ایران امروز. چاپ پنجم. تهران: آگاه.
سیاسی، محمد. (1389). پزشکی در شاهنامه. چاپ اول. تهران: میرماه.
صادقی‌‌فسایی، سهیلا؛ عرفان‌‌منش، ایمان. (1394). «مبانی روش‌‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی». راهبرد فرهنگ. ش 29. بهار. صص 61ـ91.
طغیانی، اسحاق؛ قربانی، رحمان. (1390). «بررسی و تحلیل بازتاب اساطیری آب در شاهنامه فردوسی». کهن‌‌نامه ادب پارسی. سال 2. شمارۀ 1. بهار و تابستان. صص 69ـ86.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی مطلق. 8 دفتر. تهران: مرکز دائره‌‌المعارف بزرگ اسلامی.
. (1390). شاهنامه (چاپ مسکو). به‌‌کوشش سعید حمیدیان. چاپ هجدهم. تهران: قطره.
. (1393). شاهنامه. جلد 1ـ2. پیراش جلال خالقی مطلق. چاپ اول. تهران: سخن.
فریزر، جیمز جرج. (1388). شاخۀ زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.
فیاض، ابراهیم و رحمانی، جبار. (1386). «مناسک عزاداری و وجدان جمعی در تشیع ایرانی». نامه صادق. سال 14. شمارۀ 2. پاییز و زمستان. صص 101ـ119.
مدبری، محمود؛ علی‌‌نژاد، معصومه. (1392). «آیین‌‌های پذیرۀ مسافران در شاهنامه». نشریه ادب و زبان. سال 16. شمارۀ 34. پاییز و زمستان. صص 283ـ309.
مصفی، ابوالفضل. (1350). «رسم نثار». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. شمارۀ 97. صص290ـ 294.
مقصودی، مجتبی؛ علی‌‌پور، جعفر. (1390). «بررسی نمادها و آیین‌‌های مشروعیت بخش در برنامه‌‌های صداوسیما با تأکید بر مناسک مذهبی». فصلنامه مطالعات روابط بین‌‌الملل. دوره 4. شماره 14 (پیاپی 15). بهار. صص 77ـ116.
نرشخی، محمدبن‌‌جعفر. (1351). تاریخ بخارا. به‌‌اهتمام مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هینلز، جان‌‌راسل. (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان‌‌فرخی. چاپ چهارم. تهران: اساطیر.
واحد‌‌دوست، مهوش. (1387). نهادینه‌‌های اساطیری در شاهنامه. چاپ دوم. تهران: سروش.
ورمازرن، مارتین. (1393). آیین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاد. چاپ هشتم. تهران: چشمه.
ویدن‌‌گرن، گئو. (1377). دین‌‌های ایرانی. ترجمه منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان‌‌ایده.
. (1393). پژوهشی در خرقه درویشان و دلق صوفیان. ترجمه و تحقیق: بهار مختاریان. چاپ اول. تهران: آگه.
Bartholomae, Christian. (1967). Altiranisches wortebuch. Berlin.
CAPTCHA Image